Από την έντυπη έκδοση
Του Αθ. Χ. Παπανδρόπουλου
Από τότε που -χάρη στον Θανάση Φροντιστή- τον γνώρισα στην Αθήνα, με τον μεγάλο γκουρού του μάρκετινγκ και του μάνατζμεντ, τον Φίλιπ Κότλερ, κάπου – κάπου τα λέμε ηλεκτρονικά. Δεν μπορούσα έτσι να μην τον ρωτήσω πώς βλέπει την κρίση του κορονοϊού και ποιες διαστάσεις της δίνει;
Η άποψή του υπήρξε κάθετη. «…Πρόκειται για μια πολύ σοβαρή κρίση με πολυεπίπεδες επιπτώσεις. Οι αναταράξεις δεν είναι από τις συνηθισμένες, γιατί πίσω από αυτές δρομολογούνται βαθιές αλλαγές σε οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο. Οι ηγεσίες των επιχειρήσεων πρέπει να αφήσουν πίσω τους συνήθειες και στρατηγικές και αυτό είναι το πιο δύσκολο. Ως συνέχεια της ανατάραξης του 2008, η σημερινή περίπτωση μπορεί να οδηγήσει στο χάος και αυτό πρέπει να αποφευχθεί…».
Αυτό υποστηρίζει ο πολύπειρος γκουρού του μάρκετινγκ και μάλλον έχει πέρα για πέρα δίκιο.
Διότι όλα δείχνουν ότι η σημερινή ανατάραξη θα έχει συνέχεια. Υπό αυτή την έννοια, πρόκειται για μια νέα κανονική κατάσταση, η οποία χαρακτηρίζεται από περιοδικές και διακοπτόμενες εξάρσεις ευημερίας και κάμψης, συμπεριλαμβανομένων των παρατεταμένων κάμψεων που ισοδυναμούν με ύφεση ή ακόμη και οικονομική κρίση. Η ανατάραξη έχει δυο σημαντικές συνέπειες. Η μία είναι με ό,τι κάνει τις εταιρείες πιο τρωτές και απέναντι σ’ αυτό χρειάζονται ένα αμυντικό τείχος.
Η άλλη είναι η ευκαιρία, η οποία πρέπει να αξιοποιείται. Οι άσχημες εποχές είναι αρνητικές για πολλούς και καλές για μερικούς. Η ευκαιρία παρουσιάζεται όταν μια ισχυρή εταιρεία μπορεί να αποσπάσει τη δουλειά ενός ανταγωνιστή ή να τον εξαγοράσει σε τιμή ευκαιρίας. Οι εταιρείες πρέπει να βρουν ένα σύστημα απάντησης σε χαοτικές καταστάσεις, τονίζει ο Φ. Κότλερ και προσθέτει ότι αυτό ως φαινόμενο δεν είναι πάντα αρνητικό.
Αναταράξεις σοβαρότατες, όμως, είναι ήδη παρούσες και στον τομέα της εργασίας. Η σταδιακή επέκταση της τεχνητής νοημοσύνης σε όλα τα επίπεδα της καθημερινής ζωής και της οικονομικής λειτουργίας είναι πραγματικό δίκοπο μαχαίρι. Από τη μια πλευρά δημιουργεί ανεργία, από την άλλη όμως προσφέρει και σημαντικές νέες ευκαιρίες απασχόλησης, αλλά υπό προϋποθέσεις. Το πρόβλημα με τις παραπάνω νέες ευκαιρίες είναι ότι απαιτούν σχετικά υψηλό επίπεδο εξειδίκευσης, η οποία δεν αποκτάται εύκολα. Ανειδίκευτοι εργάτες και χαμηλής εξειδίκευσης εργαζόμενοι δεν μπορούν πολύ σύντομα να εξειδικευτούν σε τομείς τεχνητής νοημοσύνης και υψηλής ψηφιακής τεχνολογίας.
Όπως ορθά επισημαίνει ο Γιουβάλ Νοά Χαράρι στο βιβλίο του «21 μαθήματα για τον 21ο αιώνα» (Εκδόσεις Αλεξάνδρεια) στα προηγούμενα κύματα αυτοματοποίησης, οι άνθρωποι μπορούσαν συνήθως να περάσουν από τη μία χαμηλών απαιτήσεων τυποποιημένη δουλειά στην άλλη. Το 1920, ένας αγροτικός εργάτης που είχε απολυθεί εξαιτίας της μηχανοποίησης της γεωργίας μπορούσε να βρει δουλειά σε ένα εργοστάσιο που έφτιαχνε τρακτέρ. Το 1980, ένας άνεργος βιομηχανικός εργάτης μπορούσε να πιάσει δουλειά ως ταμίας σε σούπερ μάρκετ. Αυτές οι αλλαγές επαγγέλματος ήταν εφικτές επειδή η μετάβαση από το αγρόκτημα στο εργοστάσιο και από το εργοστάσιο στο σούπερ μάρκετ απαιτούσε περιορισμένη εκπαίδευση.
Όμως το 2025 ένας ταμίας ή μια εργάτρια υφαντουργίας που θα χάσουν τη δουλειά τους από ένα ρομπότ δεν θα μπορούν να γίνουν ερευνητές για τον καρκίνο, χειριστές drone ή μέλη μιας τραπεζικής ομάδας ανθρώπων-τεχνητής νοημοσύνης. Δεν θα έχουν τις απαραίτητες δεξιότητες.
Συνεπώς, παρά την εμφάνιση πολλών νέων θέσεων εργασίας για ανθρώπους, το ενδεχόμενο να δημιουργηθεί μια νέα «άχρηστη» τάξη παραμένει πιθανό. Μπορεί μάλιστα να επικρατήσει η χειρότερη εκδοχή και να μαστιζόμαστε από ανεργία και από έλλειψη ειδικευμένων εργατών μαζί. Πολλοί άνθρωποι μπορεί να μην έχουν τη μοίρα των αμαξάδων του 19ου αιώνα -που έγιναν οδηγοί ταξί- αλλά των αλόγων τους, που σταδιακά εξορίστηκαν εντελώς από την αγορά εργασίας.
Επιπλέον, καμία από τις δουλειές για ανθρώπους που θα απομένουν δεν θα είναι ποτέ ασφαλής από τον κίνδυνο της μελλοντικής της αυτοματοποίησης, η οποία ενδεχομένως μπορεί να είναι και ταχύτερη από τη σημερινή.
Στο περιβάλλον αυτό, που είναι από μόνο του αβέβαιο, υπάρχει και η ψυχολογική διάσταση που παίζει πλέον καθοριστικό ρόλο. Η υγειονομική κρίση του κορονοϊού έφερε μαζί με το lockdown και νέες διαστάσεις της ζωής των ανθρώπων στην επιφάνεια, τις οποίες κανείς πλέον δεν μπορεί να αγνοήσει.
Στις αναπτυγμένες κυρίως κοινωνίες, οι αντιλήψεις των παρελθουσών βιομηχανικών περιόδων και των κρίσεών τους σταδιακά δίνουν τη θέση τους σε νέες θεωρήσεις που αφορούν την οικογένεια, την αποταμίευση, την κατανάλωση και την επαγγελματική ανέλιξη. Και οι θεωρήσεις αυτές διέπονται από νέες αρχές που είναι πρόσκαιρες. Με άλλα λόγια, οι αναταράξεις αλλάζουν και τη σχέση των ανθρώπων με τον χρόνο. Και αυτή είναι ίσως η πιο ριζική ανατροπή.
