Από την έντυπη έκδοση
Της Ελίζα Φερέιρα
Επίτροπος Συνοχής και Μεταρρυθμίσεων της Ε.Ε.
ΜπαΙνουμε πλέον στο τρίτο έτος από την εμφάνιση του κορονοϊού. Και δεν είναι υπερβολή να το χαρακτηρίσουμε ως μια νέα εποχή: από την τηλεργασία μέχρι τις βαθιές κοινωνικές αλλαγές, η ζωή μας έχει ανατραπεί και η οικονομική ζημία που έχουμε υποστεί είναι σοβαρή. Η αποφασιστική κοινή δράση που αναλάβαμε σε ευρωπαϊκό επίπεδο συνέβαλε στον περιορισμό της κοινωνικής και οικονομικής ζημίας και έδωσε ώθηση στη διαδικασία ανάκαμψης. Ωστόσο, ο αντίκτυπος της κρίσης υπήρξε ιδιαίτερα άνισος – μεταξύ των περιφερειών, μεταξύ των κοινωνικών ομάδων. Θα δούμε άραγε μια «ασύμμετρη ανάκαμψη»;
ΜετΑ την ανάκαμψη, έρχεται μια βαρυσήμαντη αλλαγή: η μετάβαση προς την πράσινη οικονομία και την κοινωνία της γνώσης. Πρόκειται για μια τεράστια ευκαιρία, που θα δημιουργήσει νέους κλάδους και νέες θέσεις εργασίας. Ωστόσο, δεν είναι όλες οι περιφέρειες έτοιμες να αποκομίσουν τα οφέλη που θα προκύψουν. Σ’ αυτή τη νέα οικονομία, θα μείνουν άραγε κάποιοι στο περιθώριο;
Η 8η Εκθεση για τη συνοχή (https://ec.europa.eu/regional_policy/en/information/cohesion-report) είναι μια μοναδική πηγή απαντήσεων σ’ αυτά τα ερωτήματα, καθώς περιέχει πλήθος στοιχείων, αριθμών και αναλύσεων. Πρόκειται για μια σύνθετη ιστορία, που αφηγείται τις σημαντικές βελτιώσεις στην κατάσταση των περιφερειών και των πόλεων της Ευρώπης κατά τις τελευταίες δεκαετίες, αλλά και τις τρέχουσες δυσκολίες και τις μελλοντικές προκλήσεις. Γενικά, οι περιφέρειες του ανατολικού τμήματος της Ε.Ε. έχουν κάνει δραστικά βήματα για να συμβαδίσουν με την υπόλοιπη Ένωση, αλλά εξακολουθούν να υπάρχουν σημαντικά κενά. Οι περιφέρειες αυτές έχουν αναπτυχθεί χάρη στο χαμηλό κόστος και τις επενδύσεις σε υποδομές, στοιχεία που αποτελούν μοχλούς μακροχρόνιας ανάπτυξης. Αυτό διαπιστώνεται αν δούμε το παράδειγμα πολλών περιφερειών μεσαίου εισοδήματος και των λιγότερο ανεπτυγμένων περιφερειών, ιδίως στη νότια και τη νοτιοδυτική Ευρώπη, οι οποίες έχουν γνωρίσει μακρές περιόδους στασιμότητας ή σχετικής οικονομικής ύφεσης. Για να αποφευχθεί αυτή η αναπτυξιακή παγίδα, απαιτούνται στοχευμένες πολιτικές: διακυβέρνηση, εκπαίδευση, καινοτομία και επιχειρηματικό περιβάλλον.
Οι επενδΥσεις αυτές αποκτούν ιδιαίτερη βαρύτητα, καθώς στρέφουμε το βλέμμα μας στο μέλλον και ιδίως στην πράσινη και ψηφιακή μετάβαση. Η νέα οικονομία προσφέρει ευκαιρίες: νέες θέσεις εργασίας, ανταγωνιστικότερες επιχειρήσεις και καλύτερη πρόσβαση σε υπηρεσίες. Ωστόσο, διαπιστώνουμε ότι δημιουργείται ένα χάσμα καινοτομίας: οι προηγμένες περιοχές σημειώνουν σημαντική πρόοδο, ενώ οι λιγότερο ανεπτυγμένες και οι περιφέρειες μεσαίου εισοδήματος έχουν στην πραγματικότητα καταστεί λιγότερο καινοτόμες σε σχέση με τον μέσο όρο της Ε.Ε. Παρόμοιο χάσμα διαπιστώνεται όσον αφορά την πράσινη μετάβαση: Λόγω της οικονομικής εξειδίκευσής τους, κάποιες περιοχές έχουν να διανύσουν πολύ μεγαλύτερη απόσταση απ’ ό,τι άλλες προκειμένου να αποκτήσουν κλιματική ουδετερότητα.
Ολα αυτΑ συμβαίνουν στο πλαίσιο μιας αλλαγής που συντελείται σιωπηρά αλλά σταθερά: της γήρανσης (και συχνά συρρίκνωσης) του πληθυσμού. Σε όλες σχεδόν τις περιφέρειες, ο αριθμός των παιδιών, των εφήβων και των ενηλίκων σε ηλικία εργασίας μειώνεται, ενώ ο αριθμός των ατόμων ηλικίας 65 ετών και άνω αυξάνεται με ταχείς ρυθμούς. Η τάση αυτή συνεχίζεται και έχει σημαντικές επιπτώσεις στη σχολική φοίτηση, στην αγορά εργασίας, στο συνταξιοδοτικό σύστημα και στην υγειονομική περίθαλψη.
Χωρίς τις σωστές πολιτικές, όλοι αυτοί οι μετασχηματισμοί -ψηφιακός, οικολογικός, δημογραφικός- κινδυνεύουν να δημιουργήσουν νέα εδαφικά και κοινωνικά χάσματα. Η Ευρώπη δεν έχει την πολυτέλεια να αφήσει κάποιες περιοχές στο περιθώριο. Για να διασφαλιστεί η δίκαιη μετάβαση, θα υποστηρίξω τρεις βασικές δράσεις.
ΠρΩτον, οι επενδύσεις έχουν καθοριστική σημασία. Αυτό συνιστά πρόκληση, καθώς οι δημόσιες επενδύσεις δεν έχουν ακόμη επανέλθει στα προ του 2008 επίπεδα. Κατά τους δύσκολους καιρούς της τελευταίας δεκαετίας, οι επενδύσεις στον τομέα της συνοχής έχουν αποκτήσει όλο και μεγαλύτερη σημασία, συχνά, μάλιστα, καίρια. Η έκθεση εκτιμά ότι τα προγράμματά μας για την περίοδο 2014-20 ενίσχυσαν το κατά κεφαλήν ΑΕΠ έως και κατά 5% στις λιγότερο ανεπτυγμένες περιφέρειες. Για τα επόμενα έτη, ως απάντηση στην κρίση λόγω Covid-19, διαθέτουμε πρωτοφανή χρηματοδοτικά μέσα – το NextGenerationEU και την πολιτική συνοχής. Πρέπει να συνεργαστούμε για τις περιφέρειες της Ευρώπης.
ΔεΥτερον, όλες οι πολιτικές πρέπει να ξαναβρούν την αίσθηση χωρικού τοπίου. Όλες οι πολιτικές -οριζόντιες πολιτικές και μέσα ανάκαμψης- έχουν χωρικές επιπτώσεις και δεν μπορούμε να εθελοτυφλούμε ως προς αυτό. Η πολιτική συνοχής από μόνη της δεν μπορεί να εξασφαλίσει συνεκτικές οικονομίες και κοινωνίες. Άλλες ευρωπαϊκές και εθνικές πολιτικές πρέπει να εξετάσουν τις περιφερειακές τους επιπτώσεις. Με άλλα λόγια, η περιφερειακή θωράκιση και η αρχή της «μη πρόκλησης βλάβης στη συνοχή» πρέπει να ενσωματωθούν σε όλους τους σχετικούς τομείς πολιτικής. Για υπερβολικά μεγάλο χρονικό διάστημα, βασικές πολιτικές αποφάσεις δεν ασχολήθηκαν καθόλου με τις χωρικές επιπτώσεις – και το τίμημα αυτής της παράλειψης το πλήρωσαν οι οικονομίες μας, ο κοινωνικός μας ιστός και τα δημοκρατικά μας συστήματα. Είναι καιρός να αντιστρέψουμε την κατάσταση.
ΤρΙτον, πρέπει να έχουμε πιο πολυεπίπεδη διακυβέρνηση. Οι τοπικές πολιτικές χρειάζονται τοπικούς εταίρους: πρέπει να υπάρχει συνεργασία μεταξύ των διαφόρων επιπέδων διακυβέρνησης προκειμένου αυτή να ενισχυθεί και να καθιερωθούν βέλτιστες πρακτικές, να διαδοθεί η καινοτομία και να υλοποιηθούν εξατομικευμένες πολιτικές. Η πολιτική συνοχής παρέχει το πλαίσιο για τον συνδυασμό όλων αυτών των στοιχείων στην κατάλληλη εδαφική κλίμακα.
Η 8η οδηγΙα για τη συνοχή συνιστά εξαιρετική βάση για συλλογικό προβληματισμό από την πλευρά των αρμοδίων για τη χάραξη πολιτικής, των ενδιαφερόμενων μερών και των πολιτών. Στο πλαίσιο της πράσινης, της ψηφιακής και της δημογραφικής μετάβασης, πώς μπορούμε να εξασφαλίσουμε ότι καμία περιοχή δεν θα μείνει στο περιθώριο, ότι κανένα άτομο δεν θα νιώθει παραμελημένο; Οι απαντήσεις σε αυτό το ερώτημα θα καθορίσουν την Ευρώπη για μια γενιά, και πρέπει να τις βρούμε μαζί. Ας κάνουμε το 2022 το πρώτο έτος μιας εποχής διατράνωσης της συνοχής.
