Των Καθηγητή Κωνσταντίνου Ζοπουνίδη, Ακαδημαϊκού
Υποψήφιας Δρ. Μαριάννας Εσκαντάρ
Κάθε γενιά έχει τους ίδιους στόχους που είναι η τεχνολογική, οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη. Ανάπτυξη σημαίνει καλύτερη ζωή. Η επίτευξη αυτών των στόχων έφερε την ανθρωπότητα στην παρούσα κατάσταση προόδου. Ακόμα και αν αυτή η πρόοδος παραμένει σταθερό χαρακτηριστικό της ανθρώπινης εξέλιξης, οι παρενέργειες δημιουργούνται στα ευνοϊκά αποτελέσματα της ανάπτυξης. Πόροι λιγοστεύουν, το κλίμα αλλάζει, οι εξελίξεις στο περιβάλλον πηγαίνουν προς το χειρότερο. Δημιουργούνται μεγάλες ανισορροπίες στην κοινωνία, οι πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι, οι φτωχοί γίνονται φτωχότεροι.
Υπό την αυξημένη πίεση περιβαλλοντικών, κοινωνικών και οικονομικών περιορισμών, η ανθρωπότητα άρχισε να καταλαβαίνει ότι αν συνεχίσει να καταναλώνει, να σπαταλά και να αγνοεί τα σήματα αυτού του τρόπου ζωής, θα καταστραφεί. Ο χαμηλός πληθωρισμός, η υψηλή απασχόληση, η αύξηση της τιμής των μετοχών και οι τιμές των ακινήτων οδήγησαν ανοδικά την οικονομική ανάπτυξη και η οικονομία φάνηκε λιγότερο επικίνδυνη. Εκατοντάδες μελέτες και βιβλία έχουν εμβαθύνει και αναπτύξει τις θεωρίες για τα αίτια της κρίσης. Ο T. Palley (from Financial Crisis to Stagnation, Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9781139061285, 2012), πιστεύει ότι οι βασικές εξηγήσεις της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης είναι οι ακόλουθες τρεις υποθέσεις: η κυβερνητική αποτυχία, η αποτυχία της αγοράς και η κοινή ευημερία. Η συζήτηση αυτών των υποθέσεων δείχνει ότι η κρίση είναι το αποτέλεσμα των ανεπιθύμητων συνεπειών ενός μη βιώσιμου τρόπου ζωής και υπογραμμίζει την ανάγκη για ένα νέο μοντέλο ανάπτυξης. Αυτό το νέο μοντέλο είναι αυτό της αειφόρου ανάπτυξης το οποίο είναι ένα συστηματικό εργαλείο για τη μελλοντική μας ευημερία με σεβασμό των ορίων του Πλανήτη. Οι επιχειρήσεις ενδιαφέρονται όλο και πιο γρήγορα για να γίνουν βιώσιμες λόγω της πίεσης πολλών λόγων και των μεγάλων περιβαλλοντικών και κοινωνικών προκλήσεων (βλ. Sustainable Business Network, News from the world: 10 global mega forces that will affect your business, 2014). Μια επιχείρηση πρέπει να ενσωματώσει τη βιωσιμότητα στη συνολική της στρατηγική ως αντίδραση στις τάσεις και τη συμπεριφορά των εξωτερικών δυνάμεων του μακρο και μικρο-περιβάλλοντος με παγκόσμια κάλυψη.
Η κλιματική αλλαγή είναι ίσως η δύναμη που επηρεάζει περισσότερο την επιχείρηση. Έχει ποιοτική και ποσοτική επίδραση σε ολόκληρο τον πλανήτη. Οι προβλέψεις για τις ετήσιες απώλειες της παραγωγής από την κλιματική αλλαγή κυμαίνονται μεταξύ 1% ετησίως, εάν ληφθούν ισχυρές και πρώιμες ενέργειες για την επιβράδυνσή της, έως και 5% ετησίως εάν οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής δεν ενεργήσουν.
Προκλήσεις ενέργειας και καυσίμων. Η κύρια πρόκληση είναι η μεγάλη αστάθεια των αγορών ορυκτών καυσίμων λόγω της υψηλότερης ζήτησης ενέργειας. Οι αλλαγές στο γεωγραφικό πρότυπο της αβεβαιότητας κατανάλωσης, προσφοράς και παραγωγής και οι αυξανόμενες ρυθμιστικές παρεμβάσεις που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή είναι ισχυρές τάσεις. Η λειψυδρία γίνεται σταδιακά υψηλή αφού οι προβλέψεις δείχνουν ότι μέχρι το 2030, η παγκόσμια ζήτηση για γλυκό νερό θα υπερβεί την προσφορά κατά 40%. Οι επιχειρήσεις μπορεί να είναι ευάλωτες σε περιπτώσεις όπως έλλειψη νερού, πτώση της ποιότητας του νερού, αστάθεια των τιμών του νερού. Η αποψίλωση των δασών θα συμβάλλει ολοένα και περισσότερο στη μείωση των υλικών πόρων. Ο ΟΟΣΑ προβλέπει ότι οι δασικές εκτάσεις θα μειωθούν παγκοσμίως κατά 13% από το 2005 έως το 2030, κυρίως στη Νότια Ασία και την Αφρική. Η βιομηχανία ξυλείας και οι μεταγενέστερες βιομηχανίες όπως ο πολτός και το χαρτί είναι ευάλωτες σε πιθανούς κανονισμούς για να επιβραδύνουν την αποψίλωση των δασών. Οι εταιρείες ενδέχεται επίσης να βρεθούν υπό αυξανόμενη πίεση από τους πελάτες για να αποδείξουν ότι τα προϊόντα τους είναι βιώσιμα με τη χρήση προτύπων πιστοποίησης. Επιχειρηματικές ευκαιρίες μπορεί να προκύψουν μέσω της ανάπτυξης μηχανισμών της αγοράς και οικονομικών κινήτρων για τη μείωση του ρυθμού αποψίλωσης των δασών.
Η αύξηση του πληθυσμού είναι μια σταθερή δύναμη για τη βιωσιμότητα λόγω των πιέσεων που ασκεί σε ολόκληρο τον πλανήτη Γη. Ο παγκόσμιος πληθυσμός αναμένεται να αυξηθεί σε 8,2 δισεκατομμύρια έως το 2032 και σε περισσότερα από 9 δισεκατομμύρια έως το 2050. Αυτή η τάση θα ασκήσει έντονες πιέσεις στα οικοσυστήματα και την παροχή φυσικών πόρων όπως τρόφιμα, νερό, ενέργεια και πρώτες ύλες, και όλα αυτά είναι απειλές για την επιχείρηση. Η μεσαία τάξη προβλέπεται να αυξηθεί 172% μεταξύ 2010 και 2030. Η πρόκληση για τις επιχειρήσεις είναι να εξυπηρετήσουν αυτήν τη νέα αγορά της μεσαίας τάξης σε μια εποχή όπου οι πόροι είναι πιθανό να είναι λιγοστοί και πιο ασταθείς στις τιμές. Τα πλεονεκτήματα που πολλές εταιρείες γνώρισαν τις τελευταίες δύο δεκαετίες από την «φθηνή» εργασία στις αναπτυσσόμενες χώρες είναι πιθανό να διαβρωθούν από την ανάπτυξη και τη δύναμη της παγκόσμιας μεσαίας τάξης.
Οι τάσεις αστικοποίησης θα επηρεάσουν την αυξανόμενη πλειοψηφία του πληθυσμού που ζει στις πόλεις. Το 2009, για πρώτη φορά στα χρονικά, ήταν η χρονιά που περισσότεροι άνθρωποι ζούσαν σε πόλεις παρά στην ύπαιθρο. Έως το 2030, όλες οι αναπτυσσόμενες περιοχές, συμπεριλαμβανομένης της Ασίας και της Αφρικής, αναμένεται να έχουν την πλειοψηφία των κατοίκων τους να ζουν σε αστικές περιοχές. Ουσιαστικά, η αύξηση του πληθυσμού τα επόμενα 30 χρόνια θα είναι στις πόλεις. Αυτές οι πόλεις θα απαιτήσουν εκτεταμένες βελτιώσεις στην υποδομή, συμπεριλαμβανομένων των κατασκευών, του νερού και της αποχέτευσης, της ηλεκτρικής ενέργειας, των αποβλήτων, των μεταφορών, της υγείας, της δημόσιας ασφάλειας και της σύνδεσης στο Διαδίκτυο και κινητό τηλέφωνο.
Η επισιτιστική ασφάλεια θα είναι μια αυξανόμενη πρόκληση τις επόμενες δύο δεκαετίες υπό την αυξανόμενη πίεση στην παγκόσμια παραγωγή τροφίμων από μεγάλες δυνάμεις, συμπεριλαμβανομένης της αύξησης του πληθυσμού, της λειψυδρίας και της αποψίλωσης των δασών. Οι παγκόσμιες τιμές των τροφίμων αναμένεται να αυξηθούν 70% – 90% έως το 2030.
Η παρακμή του οικοσυστήματος θα συνεχιστεί. Όπως δείχνουν τα παγκόσμια οικοσυστήματα, υπάρχουν όλο και περισσότερο σημάδια διάλυσης, περισσότερες εταιρείες συνειδητοποιούν πόσο εξαρτώνται οι δραστηριότητες τους από τις κρίσιμες υπηρεσίες που παρέχουν αυτά τα οικοσυστήματα. Η πτώση των οικοσυστημάτων καθιστά τους φυσικούς πόρους πιο σπάνιους, ακριβότερους και λιγότερο ποικίλους, αυξάνοντας το κόστος του νερού και κλιμακώνοντας τη ζημιά που προκαλούν τα επεμβατικά είδη σε τομείς όπως η γεωργία, η αλιεία, τα τρόφιμα και τα ποτά, τα φαρμακευτικά προϊόντα και ο μαζικός τουρισμός.
Οι κυβερνητικοί κανονισμοί θα γίνουν πιο απαιτητικοί και πολυάριθμοι. Καθώς το κοινό και η κυβέρνηση ανησυχούν για την κλιματική αλλαγή, τη βιομηχανική ρύπανση, την ασφάλεια των τροφίμων και την εξάντληση των φυσικών πόρων, θα παρέμβουν με πρωτοφανή επίπεδα νέων κανονισμών και πολιτικών.
Προβληματισμοί καταναλωτών και ενδιαφέρον εργαζομένων. Οι καταναλωτές και οι εργαζόμενοι απαιτούν όλο και περισσότερο από τις εταιρείες να παράγουν προϊόντα ή/και υπηρεσίες με πιο φιλικό προς το περιβάλλον και κοινωνικά υπεύθυνο τρόπο και επιβραβεύουν αυτές τις εταιρείες μέσω μεγαλύτερης πίστης, αγκαλιάζοντας νέα προϊόντα και κάποια προθυμία να πληρώσουν υψηλότερες τιμές για πιο ασφαλή προϊόντα και υπηρεσίες (βλ. Κ. Ζοπουνίδης, οικολογικός σχεδιασμός: ένα νέο εργαλείο για την επιβίωση του πλανήτη, Ναυτεμπορική, Δευτέρα 8 Ιουνίου 2020).
Συμπερασματικά, η βιωσιμότητα είναι δύσκολο να επιτευχθεί και η επιχείρηση πρέπει να ξεπεράσει τις διαφορετικές προκλήσεις σε κάθε στάδιο της βιωσιμότητας και να αναπτύξει νέες ικανότητες για την αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων. Μια επιχείρηση θα πρέπει να κάνει υπεύθυνη χρήση των πόρων έτσι ώστε όχι μόνο να αποφέρει κέρδη αλλά και οι δραστηριότητες της να μην βλάπτουν την ισορροπία του περιβάλλοντος και της κοινωνίας.
