Από την έντυπη έκδοση
Του Αλέξανδρου Κρητικού
Διευθυντής έρευνας στο Ινστιτούτο Οικονομικών Ερευνών του Βερολίνου – DIW, καθηγητής οικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Πότσνταμ, ερευνητής στο IZA της Βόννης.
Μετά τη συμφωνία για το τρίτο πακέτο βοήθειας άρχισαν οι διενέξεις με θέματα κατά πόσο η λιτότητα και η αύξηση των φόρων θα καταστρέψουν τη χώρα και πότε επιτέλους θα «κουρευτεί» το χρέος.
Με αυτές τις προτεραιότητες υπάρχει ο κίνδυνος να λησμονηθεί ακόμη μια φορά το μείζον για την Ελλάδα, που είναι η αναγκαία εκ βάθρων αναδιάρθρωση και μεταρρύθμιση του κράτους, ώστε να καταστεί η χώρα στην πράξη ισότιμη και εφάμιλλη με τα υπόλοιπα κράτη – μέλη της Ευρωζώνης. Οσο θα απουσιάζει μια αντίστοιχη μεταρρύθμιση, τόσο η Ελλάδα θα μένει «κολλημένη» στην κρίση.
Ο τουρισμός, τα αγροτικά προϊόντα και η εμπορική ναυτιλία είναι οι βασικοί πυλώνες της ελληνικής οικονομίας, όμως δεν επαρκούν για να καταστήσουν τη χώρα ισότιμο μέλος στη ζώνη του ευρώ. Οι υπόλοιπες χώρες της Ευρωζώνης δραστηριοποιούνται στον μέγιστο δυνατό βαθμό στον τομέα της εξέλιξης καινοτόμων προϊόντων, σε αντίθεση με την Ελλάδα. Αυτό θα μπορούσε να αλλάξει, αν οι πολιτικοί της χώρας αποφάσιζαν επιτέλους να θέσουν τις σωστές βάσεις.
Στην Ελλάδα υπάρχει ένα τεράστιο ανθρώπινο δυναμικό μέσα από το οποίο αναδεικνύεται ένα πλήθος διακεκριμένων ερευνητών, πλούσιων σε ιδέες επιχειρηματιών και εξαιρετικά εξειδικευμένων τεχνοκρατών. Ομως όλοι αυτοί φεύγουν και παράγουν έξω από τη χώρα, συμβάλλοντας στην ευημερία ξένων κρατών. Δεν αναρωτήθηκε άραγε έως σήμερα καμία κυβέρνηση στην Ελλάδα τι αναγκάζει αυτό το ανθρώπινο δυναμικό να εγκαταλείπει τη χώρα;
Δεν πρόκειται για κάποιο μυστικό. Υπεράριθμες και οξύμωρες προδιαγραφές, υπερβολικές γραφειοκρατικές προϋποθέσεις και φορολογικές νομοθεσίες, ένας μη αποτελεσματικός κρατικός μηχανισμός και μια αχαλίνωτη και σκληροτράχηλη γραφειοκρατία στραγγαλίζουν κάθε προσπάθεια ανάπτυξης στη χώρα. Την ευθύνη φέρουν οι εκάστοτε ελληνικές κυβερνήσεις, είτε δεξιές είτε αριστερές.
Η χώρα χρειάζεται μια κυβέρνηση που αντί να διατυμπανίζει ότι δεν πιστεύει στη μεταρρύθμιση, θα αναγνώριζε δημόσια αυτά τα προβλήματα και θα πρότεινε μια μεταρρυθμιστική διαδικασία η οποία θα μετέτρεπε την Ελλάδα σε χώρα της καινοτομίας στους τομείς της επιστήμης, της τεχνολογίας και της οικονομίας. Η σημερινή κυβέρνηση θα πρέπει να υποβάλει στους δανειστές, ακόμη και στο πλαίσιο του τρίτου πακέτου βοήθειας, ένα σοβαρό πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων που θα στηριζόταν κυρίως στην άριστη λειτουργία του κρατικού μηχανισμού. Καμία κυβέρνηση έως σήμερα δεν έχει δώσει την εντύπωση ότι εφαρμόζει ένα τέτοιο μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα.
Ωστόσο, υπάρχουν τα 7 εκατομμύρια Ελλήνων μεταναστών της διασποράς, η οποία θα μπορούσε να συνδράμει ώστε να αρχίσει, πάνω στις σωστές βάσεις, η μεταρρυθμιστική διαδικασία. Η ελληνική διασπορά μπορεί να είναι ο συμπαραστάτης της ελληνικής κοινωνίας με στόχο την επιστροφή στην ευημερία. Δεν πρόκειται απλώς για επιτυχημένους επιχειρηματίες, ερευνητές, ηγετικά στελέχη και κεφαλαιούχους, αλλά και για ανθρώπινο δυναμικό το οποίο μαθαίνει σε άλλες χώρες πώς μπορούν να λειτουργήσουν καλύτερα οι θεσμοί, όπως οι δημόσιες υπηρεσίες που υποστηρίζουν την επιχειρηματική ανάπτυξη.
Με άλλα λόγια, η ελληνική διασπορά διαθέτει ανθρώπους με γνώσεις ειδικές και ικανές να μετατρέψουν τη χώρα σε ένα μοντέρνο κράτος.
Συνεργασία με την ομογένεια
Η βασική ερώτηση είναι πώς μπορεί να ενεργοποιηθεί η συνεργασία των Ελλήνων του εσωτερικού και των Ελλήνων του εξωτερικού. Αρκεί να παρατηρήσει κανείς τι έχει συμβεί σε άλλες χώρες. Στην Πολωνία, άνθρωποι που εκπαιδεύτηκαν και εργάστηκαν στη δυτική Ευρώπη επέστρεψαν στην πατρίδα τους και ανέλαβαν καίριες θέσεις στα υπουργεία της χώρας. Προωθώντας διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, λαμβάνοντας χρηματοδότηση από την Ε.Ε. και συνεργαζόμενοι με τα καλύτερα ινστιτούτα έρευνας της Ευρώπης σχεδίασαν και εκτελούν αρκετά μεγάλα έργα που μετατρέπουν την πολωνική οικονομία σε οικονομία της καινοτομίας.
Είναι βέβαιο ότι η συγκεκριμένη χώρα θα ξεπεράσει πολύ γρήγορα την Ελλάδα σε οικονομικό επίπεδο και θα πετύχει μεγαλύτερη σύγκλιση με τα πιο αναπτυγμένα κράτη της δυτικής Ευρώπης. Η Ιαπωνία και η Νότια Κορέα ανέπτυξαν με τη διασπορά τους δίκτυα μεταφοράς γνώσεων και με αυτό τον τρόπο εισήγαγαν τεχνογνωσία από άλλες χώρες.
Αυτή η μεταφορά τεχνογνωσίας γίνεται με διάφορους τρόπους: με κατασκευαστική άδεια, με απευθείας επενδύσεις, με επιχειρηματικά κεφάλαια, μέσω ερευνητικών δικτύων ή μέσω της απόκτησης ηγετικών θέσεων από επαναπατριζόμενους της διασποράς σε τοπικές επιχειρήσεις. Αλλη μορφή μεταφοράς τεχνογνωσίας είναι η ανάπτυξη προγραμμάτων ανταλλαγής κορυφαίων ερευνητών -ή διπλής πρόσληψης αυτών- με τα ανώτερα πανεπιστήμια της Αμερικής. Με αυτόν τον τρόπο μπορεί το brain drain να μετατραπεί σε brain circulation.
Στην Ελλάδα υπάρχουν ορισμένα δείγματα συνεργασίας με τη διασπορά. Επί θητείας της υπουργού Παιδείας Αννας Διαμαντοπούλου εφαρμόστηκαν μεταρρυθμίσεις στο ελληνικό συμβούλιο έρευνας και τεχνολογίας (ΕΣΕΤ). Μια σπάταλη επιτροπή μετατράπηκε σε ένα αποτελεσματικό συμβούλιο, αποτελούμενο από Ελληνες του εσωτερικού και της διασποράς. Υπό τις συμβουλές τους τα ελληνικά πανεπιστήμια αναδιοργανώθηκαν με στόχο την κομματική ανεξαρτητοποίηση, για να μην επιλέγονται οι επιστήμονες και το διευθύνον προσωπικό λόγω σχέσεων με κάποιους πολιτικούς, αλλά επειδή είναι κατάλληλοι για την εκάστοτε θέση.
Με αυτόν τον τρόπο τα ελληνικά πανεπιστήμια θα προσέγγιζαν τις ευρωπαϊκές προδιαγραφές. Το ζητούμενο είναι λοιπόν πώς μπορεί μια αντίστοιχη συνεργασία με τη διασπορά να επιβιώσει από τις διάφορες αθέμιτες και αυθαίρετες πολιτικές επιρροές.
Πέντε επιτροπές
Η ελληνική κυβέρνηση θα πρέπει να συγκροτήσει πέντε αποτελεσματικές επιτροπές στις οποίες θα συμμετέχουν και κατάλληλοι Ελληνες της διασποράς, ώστε σε συνεργασία με Ελληνες του εσωτερικού να επεξεργαστούν τα ακόλουθα θέματα:
* Συνέχιση των θεσμικών μεταρρυθμίσεων
* Διοικητική μεταρρύθμιση για αποτελεσματικότερο κράτος
* Ισχυρή μείωση και απλοποίηση των γραφειοκρατικών κανόνων
* Φορολογική νομοθεσία με κίνητρα παραμονής αναπτυσσόμενων εταιρειών στην Ελλάδα
* Ενίσχυση του καινοτομικού συστήματος ώστε κορυφαίοι Ελληνες ερευνητές να εφαρμόζουν τις ιδέες τους στην Ελλάδα.
Αυτό απαιτεί μια κυβέρνηση που θα επωμιστεί την ευθύνη για αυτές τις αλλαγές στη χώρα και θα σχεδιάσει έναν κατάλογο μεταρρυθμιστικών προτεραιοτήτων προς αυτή την κατεύθυνση.
