Με τον πόλεμο Ισραήλ – Χαμάς να μαίνεται, τους φόβους για επέκταση της σύγκρουσης με πιο ενεργή εμπλοκή της Χεζμπολάχ, και τα πρώτα σενάρια για το μελλοντικό καθεστώς να έρχονται στο προσκήνιο, αξίζει να δούμε τι ακριβώς είναι αυτές οι οργανώσεις που πρωταγωνιστούν στο νέο δράμα της Μέσης Ανατολής. Ποιοι είναι οι στόχοι και οι πρακτικές που τις ενώνουν, αλλά και ποια τα στοιχεία εκείνα που τις χωρίζουν.
Τι είναι η Χαμάς
Η Χαμάς είναι τρομοκρατική οργάνωση χωρίς αστερίσκους. Πώς όμως δημιουργήθηκε; Ποιες είναι οι βάσεις και το δόγμα της; Ιδρύθηκε το 1987 με την Πρώτη Ιντιφάντα ως παλαιστινιακό «παράρτημα» των Μουσουλμάνων Αδελφών της Αιγύπτου. Είναι μία σουνιτική οργάνωση και πρωτο- παρουσιάστηκε ως κίνημα του πολιτικού Ισλάμ. Η ένοπλη πτέρυγά της, ωστόσο, οι Ταξιαρχίες του al Qassam έχουν υιοθετήσει όλες τις πρακτικές των τρομοκρατικών οργανώσεων, που προσπαθούν να απειλήσουν κράτη με οργανωμένο στρατό.
H λέξη «Χαμάς» σημαίνει «ζήλος». Το όνομα της οργάνωσης όμως είναι ένα αραβικό αρκτικόλεξο, που σημαίνει «Κίνημα της Ισλαμικής Αντίστασης». Η Χαμάς υιοθέτησε γρήγορα την αρχή της ένοπλης αντίστασης και ζήτησε τον αφανισμό του Ισραήλ. Δεν αναγνωρίζει το δικαίωμα του ισραηλινού κράτους στην ύπαρξη. Ξεκίνησε μια σειρά από βομβιστικές επιθέσεις αυτοκτονίας που συνεχίστηκαν κατά τα πρώτα χρόνια της δεύτερης Ιντιφάντα (2000-2005), προτού μεταβεί στην εκτόξευση πυραύλων ως κύρια τακτική, για να οργανώσει τελικά τον Οκτώβριο μία συντονισμένη επίθεση από γη, θάλασσα και αέρα.
Όπως η Χεζμπολάχ, η Χαμάς λειτουργεί και ως πολιτικό κόμμα. Κέρδισε τις κοινοβουλευτικές εκλογές το 2006 και το 2007 απέκτησε τον έλεγχο της Λωρίδας της Γάζας σε μια αιματηρή μάχη με το αντίπαλο κόμμα Φατάχ που άφησε πάνω από 100 νεκρούς. Δεν διεξήχθησαν έκτοτε άλλες εκλογές και πολιτικοί αντίπαλοι και επικριτές συλλαμβάνονται συχνά με αναφορές για βασανιστήρια.
Απολαμβάνει της στήριξης του Ιράν με αποτέλεμα το οπλοστάσιό της να έχει επεκταθεί αισθητά.
Τι είναι η Χεζμπολάχ
Το «κόμμα του Θεού», όπως σημαίνει το όνομά της, αυτοχαρακτηρίζεται ως σιιτικό κίνημα αντίστασης. Η ιδεολογία της επικεντρώνεται στην εκδίωξη των δυτικών δυνάμεων από τη Μέση Ανατολή και στην απόρριψη του δικαιώματος ύπαρξης του Ισραήλ.
Ιδρύθηκε το 1982 – εν μέσω του 15ετούς εμφυλίου πολέμου του Λιβάνου – μετά την εισβολή του Ισραήλ στον Λίβανο ως αντίποινα για τις επιθέσεις που διέπραξαν παλαιστινιακές φατρίες με έδρα τον Λίβανο. Υποστηρίχτηκε γρήγορα από το Ιράν και το Σώμα Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης, το οποίο της παρείχε χρηματοδότηση, όπλα και εκπαίδευση σε μια προσπάθεια να επεκτείνει την ιρανική επιρροή στα αραβικά κράτη.
Η στρατιωτική δύναμη της Χεζμπολάχ συνέχισε να αναπτύσσεται μετά το τέλος του εμφυλίου πολέμου του Λιβάνου το 1990, παρά το γεγονός ότι οι περισσότερες άλλες φατρίες αφοπλίστηκαν. Η ομάδα συνέχισε να επικεντρώνεται στην «απελευθέρωση» του Λιβάνου από το Ισραήλ και συμμετείχε σε χρόνια ανταρτοπόλεμου κατά των ισραηλινών δυνάμεων που κατείχαν τον νότιο Λίβανο μέχρι την αποχώρηση του Ισραήλ το 2000.
Το 2006, η Χεζμπολάχ ενεπλάκη σε έναν πόλεμο πέντε εβδομάδων με το Ισραήλ, στον οποίο έπεσαν 1.200 Λιβανέζοι και 158 Ισραηλινοί νεκροί. Παλαιστίνης.
Από το 2011, κατά τη διάρκεια του συριακού εμφυλίου πολέμου, η ισχύς της Χεζμπολάχ αυξήθηκε περαιτέρω καθώς οι δυνάμεις της βοήθησαν τον Σύρο πρόεδρο Μπασάρ αλ-Άσαντ, σύμμαχο του Ιράν, ενάντια στους σουνίτες αντάρτες. Το 2021, ο ηγέτης της Χεζμπολάχ Χασάν Νασράλα είπε ότι η ομάδα είχε 100.000 μαχητές (αν και άλλες εκτιμήσεις κυμαίνονται μεταξύ 25.000 και 50.000). Διαθέτει ένα εξελιγμένο στρατιωτικό οπλοστάσιο εξοπλισμένο με πυραύλους ακριβείας και drones.
Η ομάδα λειτουργεί επίσης ως πολιτικό κόμμα στον Λίβανο και έχει σημαντική επιρροή, που συχνά περιγράφεται ως «κράτος εν κράτει». Οκτώ μέλη εξελέγησαν για πρώτη φορά στο λιβανέζικο κοινοβούλιο το 1992 και το 2018, ένας συνασπισμός υπό την ηγεσία της Χεζμπολάχ σχημάτισε κυβέρνηση.
Η Χεζμπολάχ διατήρησε τις 13 έδρες της στις εκλογές του 2022, αλλά ο συνασπισμός έχασε την πλειοψηφία του και η χώρα δεν έχει επί του παρόντος πλήρως λειτουργική κυβέρνηση. Άλλα λιβανικά κόμματα κατηγορούν τη Χεζμπολάχ ότι παραλύει και υπονομεύει το κράτος και ότι συμβάλλει στην επίμονη αστάθεια του Λιβάνου.
Θεωρείται τρομοκρατική οργάνωση από την Ε.Ε. και τις ΗΠΑ, όπως και η Χαμάς.
Σε τι διαφέρουν η Χαμάς και η Χεζμπολάχ;
Η Χαμάς λαμβάνει όλο και περισσότερη χρηματοδότηση, όπλα και εκπαίδευση από το Ιράν, αλλά δεν εκμεταλλεύεται την «τσέπη» του Ιράν στον ίδιο βαθμό με τη Χεζμπολάχ, η οποία υποστηρίζεται σχεδόν αποκλειστικά από την Τεχεράνη.
Επιπλέον, ως σουνιτική οργάνωση, η Χαμάς δεν μοιράζεται τον σιιτικό θρησκευτικό δεσμό με το Ιράν που χαρακτηρίζει τη Χεζμπολάχ και τους περισσότερους αντιπροσώπους του Ιράν. Ως αποτέλεσμα, ενώ η Χαμάς αναμφίβολα επωφελείται από την αιγίδα της Τεχεράνης, τείνει να λειτουργεί πιο ανεξάρτητα από τη Χεζμπολάχ.
Λαμβάνει εξάλλου υποστήριξη από την Τουρκία και το Κατάρ. Η ομάδα ήταν επίσης επί μακρόν σε αντίθεση με το Ιράν για τις εξελίξεις στη Συρία.
Γιατί η Φατάχ είναι αντίπαλος
Αντίστροφο αρκτικόλεξο για την αραβική μετάφραση του Παλαιστινιακού Εθνικού Απελευθερωτικού Κινήματος, η Φατάχ είναι το μεγαλύτερο κοσμικό παλαιστινιακό πολιτικό κόμμα και η κινητήρια δύναμη πίσω από την PLO και την Παλαιστινιακή Αρχή. Το κόμμα ιδρύθηκε το 1959 από Παλαιστίνιους ακτιβιστές της διασποράς, συμπεριλαμβανομένου του πρώην προέδρου Γιάσερ Αραφάτ και του σημερινού προέδρου, Μαχμούντ Αμπάς, λίγο περισσότερο από μια δεκαετία μετά τον Αραβοϊσραηλινό πόλεμο του 1948, ο οποίος εκτόπισε τουλάχιστον 750.000 Παλαιστίνιους με τη δημιουργία του Ισραήλ σε αυτό που έμεινε γνωστό ως Nakba, δηλαδή καταστροφή.
Αρχικά, αντιτιθέμενη στην ισραηλινή κυβέρνηση μέσω τακτικών ανταρτοπόλεμου, η Φατάχ άρχισε να επιδιώκει περισσότερες διπλωματικές οδούς εμπλοκής στη δεκαετία του 1980 που τελικά οδήγησαν στις Συμφωνίες του Όσλο και στην πρόταση λύσης δύο κρατών. Σε αντίθεση με τη Χαμάς, η Φατάχ αναγνωρίζει το Ισραήλ και θέλει να οικοδομήσει μια λύση δύο κρατών κατά μήκος των συνόρων που καθορίστηκαν μετά τον Πόλεμο των Έξι Ημερών του 1967. Αυτό θα όριζε τη Λωρίδα της Γάζας, τη Δυτική Όχθη και την Ανατολική Ιερουσαλήμ ως Παλαιστίνη.
Η Φατάχ, ωστόσο, επί του παρόντος ελέγχει μόνο τη Δυτική Όχθη, αφού αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη Γάζα από τη Χαμάς το 2007.
O ρόλος της Παλαιστινικής Ισλαμικής Τζιχάντ
Πρόκειται για τρομοκρατική οργάνωση με έδρα τη Ραμάλα, με στενότατους δεσμούς με τη Χαμάς. Ιδρύθηκε και αυτή ως παρακλάδι της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, το 1981 και επομένως είναι σουνιτική. Ωστόσο επηρεάστηκε ιδεολογικά στη συγκρότησή της από το σιιτικό καθεστώς στο Ιράν. Ζητεί τη στρατιωτική καταστροφή του Ισραήλ και απορρίπτει τη λύση δύο κρατών. Η οικονομική υποστήριξη της οργάνωσης προέρχεται ιστορικά κυρίως από τη Συρία και τη Χεζμπολάχ.Από το 2014, η PIJ έχει δει τη δύναμή της να αυξάνεται σταθερά με την υποστήριξη κεφαλαίων από το Ιράν.
Η ένοπλη πτέρυγα, οι Ταξιαρχίες Al-Quds δραστηριοποιείται στη Δυτική Όχθη και τη Λωρίδα της Γάζας, με κύρια προπύργια της, τη Χεβρώνα και τη Τζενίν. Οι επιχειρήσεις της περιλαμβάνουν βομβιστικές επιθέσεις αυτοκτονίας, επιθέσεις σε Ισραηλινούς αμάχους, καθώς και εκτόξευση ρουκετών προς το Ισραήλ.
