του Ηλία Ντούφα*
Η 21η Μαρτίου έχει ανακηρυχθεί από τα Ηνωμένα Έθνη ως Διεθνής ημέρα Δασοπονίας, με σκοπό την ευαισθητοποίηση των πολιτών στην ιδιαίτερη σημασία που διαδραματίζουν τα δάση και τα οικοσυστήματα στη ζωή μας, καθώς καλύπτουν το 25% της επιφάνειας της Γης. Από τα περιβαλλοντικά ζητήματα, εκείνα της δασοπονίας είναι περισσότερο αναγκαίο να γνωστοποιούνται στο κοινό· η σπουδαιότητά τους σχετίζεται με την προσφορά των δασών στην επιβίωση των ανθρώπων και των ζώων. Η κατανόηση των ζητημάτων αυτών δεν είναι εύκολη, επειδή τα οφέλη που αποφέρουν τα δασικά οικοσυστήματα δεν είναι άμεσα ορατά. Στην ανθρώπινη συνείδηση το δάσος υπάρχει πάντοτε ως χώρος αναψυχής, επαγγελματικής δραστηριότητας, εκμετάλλευσης δασικών προϊόντων, παροχής οξυγόνου, προστασίας από πλημμύρες, έως και τη λογοτεχνική του αξία ως μαγικός τόπος παραμυθιών.
Η Ελλάδα καθίσταται, ίσως, η πλουσιότερη σε βιοποικιλότητα χώρα της Ευρώπης λαμβάνοντας υπόψη την έκτασή της. Σε αυτό, καθοριστικό ρόλο κατέχει η γεωγραφική της θέση· βρίσκεται ανάμεσα σε τρεις ηπείρους και στα παράλια της Μεσογείου θαλάσσης, που της δίνει το χαρακτηριστικό, μεσογειακό κλίμα της. Η αξιόλογη παλαιογεωγραφία της περιοχής καθιστούν την ελληνική χλωρίδα κατά πολύ πλουσιότερη από εκείνη της κεντρικής και βόρειας Ευρώπης. Η ποικιλία των ελληνικών δασών είναι μοναδική και δύσκολα απαντάται σε άλλες χώρες με παρόμοια έκταση. Ο δασικός πλούτος της Ελλάδας τη φέρνει στις πρώτες χώρες της Ευρώπης. Το ενδιαφέρον που παρουσιάζει η βιοποικιλότητα της χώρας μας δεν είναι μόνο ο μεγάλος αριθμός των ειδών που διαβιούν, ο οποίος φθάνει στα 6320 είδη περίπου, αλλά και το ότι πολλά από αυτά αναπτύσσονται αποκλειστικά εδώ (ενδημικά είδη), περίπου το 15% του συνόλου των ειδών, και εξαπλώνονται σε μικρές ή μεγάλες περιοχές, αποτελώντας διακριτό, εθνικό κεφάλαιο.
Η αξία των Ελληνικών δασών βρίσκεται, επίσης, στο γεγονός ότι είναι φυσικά και ανανεώνονται επί το πλείστον με φυσική αναγέννηση. Ο δημόσιος χαρακτήρας τους επιτρέπει στην πολιτεία να τα διαχειρίζεται με σύνεση και να φροντίζει για την ακεραιότητα και την αειφορία τους, ενισχύοντας τις τοπικές κοινωνίες με αντίστοιχες επαγγελματικές δραστηριότητες. Η επιστημονική διαχείριση στο χώρο της δασοπονίας μπορεί, πέρα από την προστασία των δασών, να δημιουργήσει οικονομική ανάπτυξη των παραμεθόριων περιοχών, όταν υπάρχει ορθολογικός χειρισμός των δασικών πόρων.
Τόσο στον Ελλαδικό χώρο, όσο και στο εξωτερικό, κάθε χρόνο τα δάση καταστρέφονται από πυρκαγιές, εκχερσώσεις, υπερβόσκηση, μεγεθύνσεις των αστικών ιστών κλπ, που επιφέρουν σημαντικότατη διαταραχή στα οικολογικά αποθέματα του πλανήτη. Η χρονική περίοδος που διανύουμε κρίνεται περιβαλλοντικά δραματική, καθώς οι ανθρώπινες δραστηριότητες σε παγκόσμιο επίπεδο, εις βάρος των δασών, είναι ικανές να προξενήσουν μη αναστρέψιμες επιπτώσεις. Η κρισιμότητα της «κλιματικής αλλαγής», του «φαινομένου του θερμοκηπίου» και της «ερημοποίησης» επιβάλλουν τη λήψη δραστικών μέτρων εκ μέρους της πολιτείας, επειδή τα σημάδια που αφήνουν πλέον πάνω στη γη είναι ανεξίτηλα. Αποτέλεσμα της δασικής καταστροφής από πυρκαγιές είναι η απώλεια του κυριότερου δεσμευτή διοξειδίου του άνθρακα της ατμόσφαιρας· παράλληλα, εκλύεται διοξείδιο του άνθρακα και μεθάνιο στην ατμόσφαιρα.
Τα δάση στην Ελλάδα πλήττονται με δριμύτητα με ποικίλους τρόπους κατά τις τελευταίες δεκαετίες και τα περιβαλλοντικά ζητήματα που προκύπτουν είναι σημαντικά. Ο μεγαλύτερος εχθρός των δασών είναι η πυρκαγιά. Η εμπειρία στη χώρα μας έχει δείξει ότι υπάρχει αδυναμία οργάνωσης και επέμβασης υπό τις παρούσες συνθήκες, καθώς ο συντονισμός μεταξύ δασολογικής και πυροσβεστικής υπηρεσίας καθίσταται δυσχερής. Η ελλιπής παρουσία θεσμικών μέτρων προστασίας των δασών, όπως οργάνωση και λειτουργία δασοπροστασίας και δασοπυροσβεστικών δυνάμεων, εκσυγχρονισμένος εξοπλισμός, ανθρώπινο δυναμικό, επιτρέπουν τη διαρκή υποβάθμισή τους. Τα προβλήματα που προκύπτουν λόγω της απροθυμίας ουσιαστικής αντιμετώπισής τους, επιτάσσει ριζική αλλαγή πολιτικής.
Η αντιμετώπιση των πυρκαγιών καθιστά αναγκαία τη σύσταση και στελέχωση ενιαίου οργανισμού πρόληψης και προστασίας των δασών. Επιβάλλεται η ύπαρξη ολοκληρωμένου σχεδίου αξιολόγησης κινδύνου, πρόβλεψης δασικών πυρκαγιών, καθώς και σχέδιο οργανωμένης εκκένωσης των περιοχών από τον πληθυσμό σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης. Οι κρατικές δαπάνες για την καταστολή των δασικών πυρκαγιών και των αποζημιώσεων προς τους πληγέντες κατοίκους είναι σαφώς μεγαλύτερες από τα ποσά που απαιτούνται να διατεθούν για ουσιαστική δασοπυροπροστασία. Επίσης, πρέπει να διασφαλίζεται η αναγέννηση των καμένων δασικών περιοχών με την εφαρμογή των απαγορεύσεων που προβλέπονται από την πολιτεία.
Οι επιστημονικές απόψεις για την προστασία του δάσους βρίσκουν εφαρμογή μέσω της δασοπονίας με κύριο σκοπό την αειφορία και τη διαιώνιση των δασών και των δασικών ειδών. Η ορθολογικότητα στην εκμετάλλευση των δασικών προϊόντων, τα διαχειριστικά έργα, η κατασκευή αντιπυρικών ζωνών και δασικών δρόμων, που θα διασφαλίζουν την άμεση προσέγγιση εστιών φωτιάς από τους δασοπυροσβέστες, οι οποίοι θα κινούνται βάσει συγκεκριμένων επιχειρησιακών σχεδίων κλπ, είναι ενδεικτικά μέτρα προς εφαρμογή. Σημαντικό αίτημα αποτελεί ο καθορισμός χρήσεων γης, που θα εξυγιάνει το πρόβλημα των καταπατήσεων των δασών και θα συνιστά καθοριστικό εργαλείο στα χέρια της πολιτείας.
Όποια μέτρα, όμως, και αν νομοθετούνται από οποιαδήποτε κυβέρνηση δεν αρκούν αν οι αποφάσεις που λαμβάνονται για την προστασία των δασών δεν υλοποιούνται και δεν εφαρμόζονται, τόσο από την πλευρά της πολιτείας, όσο και από την πλευρά των πολιτών. Η συμμετοχή πρέπει να είναι καθολική, και όχι απλώς ενέργεια κάποιου αριθμού εθελοντών. Η ευαισθητοποίηση του κοινού μπορεί να επιτευχθεί μέσω της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και της διαρκούς ενημέρωσης.
*Δασολόγος – Περιβαλλοντολόγος ΑΠΘ, MSc
Διδάκτωρ Μηχανικός ΕΜΠ
