Από την έντυπη έκδοση
Στον Βασίλη Κωστούλα
[email protected]
«Καμπανάκι» για τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, που θα βελτιώσουν το επιχειρηματικό περιβάλλον αυξάνοντας τις ευκαιρίες για τον ελληνικό πληθυσμό, χτυπά ο διευθυντής της Παγκόσμιας Τράπεζας για την Ευρώπη, Δρ. Arup Banerji. Μιλώντας στη «Ν», υπογραμμίζει ότι η Ελλάδα έχει ακόμη μακρύ δρόμο μπροστά της, τονίζοντας ότι η χώρα θα πρέπει συν τοις άλλοις να προετοιμάσει το ανθρώπινο δυναμικό της για τον νέο κόσμο της τεχνολογίας. Ο ίδιος μιλά για φυσιολογική επιβράδυνση -και όχι ύφεση- της παγκόσμιας οικονομίας, συνιστώντας όμως στην Ευρώπη να διασφαλίσει επαρκή δημοσιονομικό χώρο για την επόμενη κρίση. Ο αυτοματισμός και η αγορά εργασίας, το μοντέλο “flexicurity” και οι ανισότητες των εισοδημάτων ως ανισότητες των ευκαιριών. Η απειλή του υπερπληθυσμού για τον πλανήτη και το καλό σενάριο με σημείο αναφοράς την Αφρική και τη Μέση Ανατολή.
Πόσο ανησυχητικά είναι τα σημάδια επιβράδυνσης της παγκόσμιας οικονομίας; Πώς αξιολογείτε την πορεία της Ευρωζώνης και τι θα ξεχωρίζατε ως τη μεγαλύτερη απειλή για την ευρωπαϊκή οικονομία;
Πράγματι, η παγκόσμια οικονομία αντιμετωπίζει μια επιβράδυνση. Οι δείκτες μας δείχνουν ότι αυτό συμβαίνει σε ολόκληρο τον κόσμο. Θα έλεγα όμως ότι πρόκειται για μια παγκόσμια επιβράδυνση -και όχι ύφεση- ως μέρος του φυσιολογικού οικονομικού κύκλου. Οι χώρες θα πρέπει να είναι προσεκτικές και διορατικές, αλλά όχι aνάστατες. Στο πλαίσιο της επαγρύπνησής τους, θα πρέπει να διασφαλίσουν ότι υιοθετούνται οι σωστές πολιτικές – νομισματικές, δημοσιονομικές και διαρθρωτικές – ώστε να αντιμετωπιστεί αυτή η επιβράδυνση και να μην καταστεί κανονική κρίση.
Η κατάσταση είναι παρόμοια στην Ευρώπη. Βλέπουμε επιβράδυνση στη Γερμανία, στη μεγαλύτερη οικονομία της περιοχής. Επίσης, σε χώρες όπως η Ιταλία, βλέπουμε τα πρώτα σημάδια ύφεσης. Οι χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, που αναπτύχθηκαν ταχύτερα στην Ευρώπη, θα δουν πλέον τους ρυθμούς ανάπτυξής τους να μειώνονται από τα στρατοσφαιρικά επίπεδα της τάξης του 5-7% σε περίπου 3-4%. Συνολικά, λοιπόν, για την Ευρώπη υπάρχουν πλέον ενδείξεις ότι περιορίζεται η ανάκαμψη μετά την κρίση.
Η πρόκληση για τις χώρες της Ευρώπης και όλου του κόσμου είναι να διασφαλίσουν ότι θα αξιοποιήσουν την ευκαιρία που εξακολουθούν να έχουν μπροστά τους σήμερα, προτού έρθουν αντιμέτωπες με την επόμενη κρίση. Αυτό θα το κάνουν αντιμετωπίζοντας τα τρωτά σημεία στις οικονομίες τους, σε τομείς όπως οι τράπεζες και τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια, και φροντίζοντας να υπάρχει επαρκής δημοσιονομικός χώρος για την ανάληψη αντικυκλικών μέτρων πολιτικής, εφόσον χρειαστεί.
Θα λέγατε ότι η Ελλάδα έχει εξέλθει από την κρίση ή απλώς έχει εξέλθει από το πρόγραμμα προσαρμογής παραμένοντας σε κρίση;
Η Ελλάδα έχει κάνει αξιοθαύμαστη δουλειά τα τελευταία χρόνια λαμβάνοντας πολύ σκληρά μέτρα και καταβάλλοντας μεγάλες προσπάθειες για να βγει από την κρίση. Προφανώς, η χώρα δεν βγήκε από το δάσος. Υπάρχει μια ευρεία ατζέντα με πράγματα που πρέπει ακόμη να γίνουν. Ωστόσο, νομίζω ότι οι θεμελιώδεις μεταρρυθμίσεις που έχει αναλάβει η Ελλάδα – με θυσίες – αρχίζουν να δείχνουν αποτελέσματα.
Θα ήθελα να υπογραμμίσω ότι υπάρχει ένας μακρύς δρόμος μπροστά. Η Ελλάδα χρειάζεται να συνεχίσει να εργάζεται για την ολοκλήρωση των μεταρρυθμίσεων που έχει ξεκινήσει, ειδικά στους διαρθρωτικούς τομείς. Πρέπει να βελτιώνει συνεχώς το επιχειρηματικό περιβάλλον ώστε να απαλλαγεί από τα εναπομείναντα εμπόδια για τις επιχειρήσεις που ξεκινούν με στόχο να ευημερήσουν. Πρέπει να επενδύσει βαθιά στο ανθρώπινο κεφάλαιο της χώρας, συμπεριλαμβανομένης της προετοιμασίας του για τον νέο κόσμο της τεχνολογίας. Πρέπει να συνεχίσει να βελτιώνει το σύστημα κοινωνικής προστασίας, προκειμένου να εξασφαλίσει ότι εκείνοι που είναι άνεργοι, ιδιαίτερα οι μακροχρόνιοι, έχουν τη στήριξη που χρειάζονται για να επανέλθουν στην αγορά εργασίας καθώς θα εμφανίζονται ευκαιρίες.
Πρέπει επίσης να σκεφτεί πώς θα αναλάβει τις θεμελιώδεις μεταρρυθμίσεις που απαιτούνται για την προώθηση της ανάπτυξης στους σύγχρονους τομείς – όπως η τεχνολογία ή η εφοδιαστική αλυσίδα (αξιοποιώντας την τεράστια δυναμική του λιμένα Πειραιά ως μεταφορικού κόμβου) – και να κτίσει πάνω σε αυτούς τους αναδυόμενους κόμβους ευημερίας.
Aυτοματισμός και αγορά εργασίας: περισσότερες απώλειες ή περισσότερες ευκαιρίες;
Το ερώτημα που ο καθένας θέτει σήμερα είναι: «θα αναλάβουν τα ρομπότ όλες τις θέσεις εργασίας;». Η απάντηση είναι όχι. Τα ρομπότ δεν πρόκειται να αναλάβουν όλες τις θέσεις εργασίας. Τα ρομπότ πρόκειται να αναλάβουν ορισμένες θέσεις εργασίας, αλλά η τεχνολογία ευρύτερα θα δημιουργήσει επίσης ευκαιρίες για άλλους τύπους εργασίας.
Το ερώτημα με το οποίο ο κόσμος παλεύει σήμερα είναι πώς θα εξασφαλίσει ότι τα μέρη της κοινωνίας και το εργατικό δυναμικό που θα πληγούν από τον αυτοματισμό (προφανώς τα πιο χειρονακτικά και επαναληπτικά είδη εργασίας) θα μπορούν να επωφεληθούν από τις ευκαιρίες που ανοίγουν σε πιο δημιουργικούς, γνωστικούς, διαχειριστικούς και επιστημονικούς τομείς σε αυτόν τον νέο κόσμο.
Σκεφτείτε, για παράδειγμα, ότι πριν από 10 χρόνια δεν υπήρχε βιομηχανία γύρω από τα βιντεοπαιχνίδια. Σήμερα πρόκειται για έναν από τους μεγαλύτερους αναπτυσσόμενους βιομηχανικούς κλάδους στον κόσμο, ο οποίος πρόκειται να απασχολήσει έναν τεράστιο αριθμό ανθρώπων: τόσο δημιουργικούς όσο και προγραμματιστές. Ταυτόχρονα, η βιομηχανία τυχερών παιχνιδιών έχει αυξήσει τη ζήτηση για προϊόντα όπως πιο ισχυροί υπολογιστές και καλύτερα περιφερειακά εξαρτήματα. Αυτές είναι νέες ευκαιρίες, που διαφορετικά δεν θα υπήρχαν.
Η πρόκληση για κάθε χώρα στον κόσμο είναι να διασφαλίσει ότι αυτά τα είδη εργασίας δεν αφορούν μόνο λίγους προνομιούχους αλλά όλους – και τα φτωχότερα τμήματα του πληθυσμού, που θα πρέπει να έχουν την εκπαίδευση και τη απαραίτητη κατάρτιση προκειμένου να επωφεληθούν από αυτές τις ευκαιρίες.
Eίναι η εργασιακή ευελιξία μέρος της λύσης για τη μείωση της ανεργίας σε χώρες με ανταγωνιστικά μειονεκτήματα; Ή όχι;
Οι νέοι τύποι θέσεων εργασίας δημιουργούνται με ρυθμούς που είναι αδιανόητοι. Στο παρελθόν, οι γονείς μας θα εισέρχονταν σε μια δουλειά σύντομα μετά το λύκειο ή το πανεπιστήμιο και θα παρέμεναν στην εργασία αυτή μέχρι τη συνταξιοδότησή τους. Θα ήταν ο ίδιος τύπος εργασίας και θα απαιτούσε τα ίδια είδη δεξιοτήτων και στον ίδιο τομέα. Σήμερα, οι περισσότεροι από τους έφηβους και τους 20άρηδες θα έχουν πέντε, έξι ή επτά θέσεις απασχόλησης μέχρι να γίνουν 30 ή 35 χρονών. Αυτό είναι για καλό λόγο. Δεν είναι επειδή η οικονομία συνεχίζει να χάνει θέσεις εργασίας. Είναι επειδή οι τύποι της εργασίας αλλάζουν συνεχώς και οι ευκαιρίες εξελίσσονται.
Είναι σημαντικό να επιτρέπεται στους ανθρώπους να εγκαταλείπουν θέσεις εργασίας σε τομείς ή περιοχές που συρρικνώνονται και να τους επιτρέπεται να μετακινούνται γρήγορα σε θέσεις εργασίας όπου οι προοπτικές τους είναι καλύτερες. Είναι επίσης σημαντικό οι επιχειρήσεις να μπορέσουν να προσαρμοστούν γρήγορα σε αυτόν τον νέο κόσμο, ώστε να μπορούν επίσης να αναδιαμορφώσουν τις δομές τους για να επωφεληθούν από τις τεχνολογίες, να αναπτυχθούν και να παράσχουν περισσότερα εισοδήματα και θέσεις εργασίας για άλλους. Για αυτό χρειάζεσαι ένα πιο ευέλικτο σύστημα το οποίο σαφώς επιτρέπει στους ανθρώπους να κινούνται πιο εύκολα από τη μια δουλειά στην άλλη.
Ωστόσο, η ευελιξία της εργασίας από μόνη της είναι ανεπαρκής. Διότι, τι συμβαίνει στον χρόνο μετάβασης; Πώς ζει μια οικογένεια όταν αυτοί που έβγαζαν το ψωμί της τώρα εκπαιδεύονται για την επόμενη δουλειά; Εκεί βρίσκεται η έννοια του ισχυρού συστήματος κοινωνικής προστασίας. Η Δανία είναι γνωστή για το σύστημά της: flexicurity (ευελιξία με ασφάλεια), που σημαίνει ότι υπάρχει ευελιξία για τους ανθρώπους να μετακινούνται από τη μία θέση στην άλλη, αλλά υπάρχουν ταυτόχρονα και ισχυρές προστασίες που μετριάζουν τις δυσμενείς επιπτώσεις κατά τη μετάβαση. Αυτός ο τύπος συνδυασμού ευελιξίας και ισχυρής ασφάλειας είναι αυτό που χρειάζεται ο σύγχρονος κόσμος.
Πολλοί μιλούν για εισοδηματικές ανισότητες, όμως λίγοι εξηγούν πώς αυτές ανακύπτουν. Έχουν γίνει οι φτωχοί φτωχότεροι ή έχουν γίνει οι πλούσιοι πλουσιότεροι;
Στο πρόσφατο report μας “Growing United” εξετάσαμε τι συμβαίνει με την ανισότητα των εισοδημάτων στην Ευρώπη. Αυτό που εντοπίσαμε είναι ότι, ολοένα και περισσότερο, η τεχνολογία είναι η κινητήριος δύναμη των εισοδηματικών ανισοτήτων στην Ευρώπη. Υπάρχει μια ομάδα Ευρωπαίων που αξιοποιεί τα οφέλη τα οποία προσφέρει η τεχνολογία – θέσεις απασχόλησης με υψηλά κέρδη και ανάπτυξη. Ωστόσο, υπάρχει μια άλλη ομάδα Ευρωπαίων που μένει πίσω, επειδή δεν διαθέτει τις δεξιότητες ή την εκπαίδευση για να επωφεληθεί από τα νέα είδη θέσεων εργασίας που αναδύονται.
Εκείνοι αντικαθίστανται όλο και περισσότερο από την τεχνολογία, ιδιαίτερα όσοι βρίσκονται σε χειρονακτικές ή επαναληπτικές εργασίες. Επομένως, εκείνοι που έχουν τις δεξιότητες ή τα κεφάλαια για να επωφεληθούν από αυτόν τον νέο παγκοσμιοποιημένο, τεχνολογικό κόσμο ευδοκιμούν. Εκείνοι που δεν έχουν πρόσβαση σε αυτές τις ευκαιρίες δεν ευδοκιμούν. Η κοινωνία και οι κυβερνήσεις πρέπει να διασφαλίσουν ότι και η δεύτερη ομάδα ανθρώπων θα έχει τη δυνατότητα να επωφεληθεί από τις νέες θέσεις εργασίας, τα νέα σχολεία και τις νέες δυνατότητες κερδοφορίας που θα μειώσουν τις ανισότητες στο μέλλον.
Θα λέγατε ότι το μεγαλύτερο πρόβλημα στον πλανήτη σήμερα είναι ο υπερπληθυσμός;
Με τις τρέχουσες προβλέψεις, ο συνολικός αριθμός των ανθρώπων σε αυτόν τον κόσμο πρόκειται να αυξηθεί και θα αυξάνεται για τα επόμενα 20, 30 ή 40 χρόνια. Αυτό θα ασκήσει πίεση στους πόρους που διαθέτει ο πλανήτης όσον αφορά το καθαρό νερό, τις ανάγκες ανάπτυξης καθαρών μορφών ενέργειας και την παροχή τροφίμων σε όλους, με τις μεθόδους που έχουμε σήμερα.
Ωστόσο, είναι σημαντικό να καταλάβουμε είναι ότι το μοτίβο του υπερπληθυσμού μπορεί να αλλάξει πολύ γρήγορα. Το μεγαλύτερο μέρος της αύξησης του πληθυσμού τα επόμενα 40 έως 50 χρόνια θα προέλθει από την Αφρική και σε κάποιο βαθμό από τη Μέση Ανατολή. Όμως, καθώς αυτές οι χώρες θα γίνονται πλουσιότερες και ο πληθυσμός τους πιο μορφωμένος, οι τάσεις του πληθυσμού μπορεί να αλλάξουν γρήγορα. Ως εκ τούτου, τα ανησυχητικά ποσοστά αύξησης του πληθυσμού που προβάλλουν πολλοί ερευνητές ενδέχεται να επιβραδυνθούν, όπως βλέπουμε ήδη σε πολλές χώρες.
Ο παράγοντας – κλειδί είναι η εκπαίδευση, και ιδιαίτερα η εκπαίδευση των γυναικών. Αυτός είναι ένας από τους τρόπους επιβράδυνσης της αύξησης του πληθυσμού. Είναι αυτό που έχουμε δει ιστορικά στην Ευρώπη και σε άλλα πλουσιότερα μέρη του κόσμου, συμπεριλαμβανομένης της Ανατολικής Ασίας, όπου το πρόβλημα είναι η συρρίκνωση των πληθυσμών και όχι ο υπερπληθυσμός.
Αυτό δεν είναι αναγκαστικά κακό, διότι οι πληθυσμοί που είναι πιο ηλικιωμένοι ζουν και περισσότερο. Κ είναι παραγωγικοί για πιο μακρά περίοδο. Ως εκ τούτου, πρέπει να εξετάσουμε πώς θα διασφαλίσουμε ότι οι άνθρωποι θα ζουν παραγωγικά πολύ περισσότερο, όντας υγιείς πολύ περισσότερο, απολαμβάνοντας καλύτερα μια παραγωγική και γεμάτη, μακρά ζωή.
