Από την έντυπη έκδοση
Της Σοφίας Εμμανουήλ
[email protected]
«Δώστε τη σκυτάλη όταν η επόμενη γενιά είναι έτοιμη να οδηγήσει, όχι όταν η παλιά γενιά είναι έτοιμη να φύγει» συμβουλεύει τις οικογενειακές επιχειρήσεις ο καθηγητής John Davis, διακεκριμένος σύμβουλος για το οικογενειακό επιχειρείν παγκοσμίως, επικεφαλής των προγραμμάτων για τις οικογενειακές επιχειρήσεις (Family Enterprise Programs) στη σχολή διοίκησης του MIT Sloan και πρόεδρος του Cambridge Family Enterprise Group.
Ο καθηγητής John Davis, που θα είναι βασικός ομιλητής στο 5ο Family Business Forum της KPMG (11 Απριλίου, Grand Hyatt Athens), μιλά στη «N» για τα συγκριτικά πλεονεκτήματα των οικογενειακών επιχειρήσεων, την πρόκληση των στρατηγικών συνεργασιών, τις δεξιότητες που απαιτεί η εξωστρέφεια και η μετάβαση της διοίκησης στην επόμενη γενιά και συμβουλεύει τις οικογενειακές επιχειρήσεις στην Ελλάδα να αντιμετωπίσουν την παρατεταμένη αβεβαιότητα με όπλο τη μακροπρόθεσμη στρατηγική και την επένδυση στις δεξιότητες.
Σε πολλούς κλάδους της οικονομίας, διεθνώς αλλά και στην Ελλάδα ειδικότερα, ηγούνται οικογενειακές επιχειρήσεις. Τι κάνει τις οικογενειακές επιχειρήσεις πιο ανθεκτικές στη μεταβλητότητα και την αβεβαιότητα στο οικονομικό περιβάλλον;
«Οι οικογενειακές επιχειρήσεις είναι η παλαιότερη και πιο διαδεδομένη μορφή επιχείρησης στον κόσμο… Οι οικογενειακές επιχειρήσεις είχαν ιστορικά ανώτατες επιδόσεις, κυρίως επειδή επικεντρώθηκαν στην επιχειρησιακή αριστεία. Έχουν διατηρήσει την ανταγωνιστικότητά τους δίνοντας έμφαση στην ποιότητα και την αριστεία, επανεπενδύοντας επιθετικά για να αναπτυχθούν στον κλάδο τους, δημιουργώντας μεγάλη πίστη/δέσμευση στους πελάτες/υπαλλήλους/προμηθευτές τους και έχοντας έναν μακροπρόθεσμο ορίζοντα που τους επιτρέπει να κάνουν επενδύσεις με υπομονή… Επιπλέον, οι οικογενειακές επιχειρήσεις έχουν το πλεονέκτημα του οικογενειακού ταλέντου που συνεισφέρει τις αξίες, τη φήμη, τον επαγγελματισμό, την αίσθηση του καθήκοντος, το μακροπρόθεσμο κεφάλαιο και την επιμονή να ξεπεράσουν τη μεταβλητότητα. Όμως, ίσως το πιο σημαντικό, είναι η σταθερότητα που παρέχει η οικογενειακή ιδιοκτησία. Σε περιόδους αβεβαιότητας, το θεμέλιο της μακροχρόνιας ιδιοκτησίας επιτρέπει στις οικογενειακές επιχειρήσεις να αναλαμβάνουν κινδύνους, να καινοτομούν και να βάζουν μακροπρόθεσμα στοιχήματα, όλα με την εποπτεία των ιδιοκτητών οικογενειών που ηγούνται της εταιρείας τους».
Μπορείτε να μας μεταφέρετε κάποια πρόσφατα στοιχεία από την ακαδημαϊκή έρευνα που να αποδεικνύουν αυτή την ανθεκτικότητα;
«Γνωρίζουμε από πολυάριθμες μελέτες ότι οι οικογενειακές επιχειρήσεις όχι μόνο υπερβαίνουν τις μη οικογενειακές επιχειρήσεις, κατά μέσο όρο, όσον αφορά την ανάπτυξη, τα κέρδη και τις αποδόσεις, αλλά επίσης ότι ζουν πολύ περισσότερο από τις μη οικογενειακές επιχειρήσεις. Επιπλέον, πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι οι οικογενειακές εταιρείες είναι πιο καινοτόμες από τις μη οικογενειακές επιχειρήσεις.
Σε πολλές περιπτώσεις διαπιστώνουμε ότι οι οικογενειακές επιχειρήσεις μεγαλώνουν και γίνονται ανταγωνιστικές στο διεθνές περιβάλλον μέσα από διαδικασίες στρατηγικών συμμαχιών και μεταβιβάσεων, με παραχώρηση σημαντικού ποσοστού μετοχών σε στρατηγικούς επενδυτές. Αυτή η μετάβαση είναι μονόδρομος τελικά;
Οι διεθνείς συνεργασίες και οι κοινοπραξίες είναι σίγουρα κάτι που οι οικογενειακές εταιρείες θα πρέπει να εξετάσουν εφόσον πρόκειται για έναν εταίρο με τις ίδιες ιδέες και αξίες. Μια συνεργασία με τον κατάλληλο εταίρο μπορεί να μειώσει σημαντικά τον κίνδυνο και να ανοίξει τον δρόμο σε μια εταιρεία για τις αναπτυσσόμενες αγορές. Πιστεύω ότι μία από τις σημαντικότερες δεξιότητες για την επιβίωση και την επιτυχία είναι η δικτύωση για την εξεύρεση εταίρων που μπορούν να προσθέσουν κεφάλαια και συμπληρωματικές δεξιότητες. Μια ασφαλής υπόθεση σήμερα για όλες τις οικογενειακές επιχειρήσεις είναι ότι δεν γνωρίζουμε αρκετά για τους εαυτούς μας και πρέπει να μάθουμε περισσότερα για να εισέλθουμε σε μια νέα αγορά ή ένα νέο επιχειρηματικό τομέα…».
Πώς περνά στη νέα φάση (μετά τον μετασχηματισμό) η κουλτούρα της οικογενειακής επιχείρησης και ειδικότερα τα θετικά στοιχεία αυτής της κουλτούρας;
«Μόλις πετύχετε μια στρατηγική συνεργασία, πρέπει να είστε πρόθυμοι να συνδυάσετε το καλύτερο και από τις δύο κουλτούρες. Αυτός είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους υποστηρίζω την εξεύρεση στρατηγικών εταίρων που συμφωνούν θεμελιωδώς στις αξίες αλλά έχουν συμπληρωματικές δεξιότητες και εμπειρίες… Χρειάζεται να είστε πολύ ασφαλείς για να επιδιώξετε μια κοινή επιχείρηση χωρίς επιφυλακτικότητα. Η ασφάλεια επιτυγχάνεται με τακτικές και εμπεριστατωμένες συζητήσεις με τον στρατηγικό σας εταίρο, αλλά και με καλές συμφωνίες μετόχων που προστατεύουν τα συμφέροντα και των δύο μερών και ενθαρρύνουν την κοινή σκέψη για την επίλυση προβλημάτων. Αν και τα δύο μέρη συμφωνήσουν στις περισσότερες πτυχές της κουλτούρας, θα ενισχύσουν ο ένας τον άλλον στην οικοδόμηση μίας κουλτούρας για την οποία και οι δύο εταίροι θα υπερηφανεύονται. Εάν είστε επιφυλακτικοί επειδή ανησυχείτε ότι η κουλτούρα του άλλου εταίρου κυριαρχεί στη δική σας, είτε δεν γνωρίζετε αρκετά για τον συνεργάτη σας είτε έχετε λάθος συνεργάτη».
Πώς καταλαβαίνει ένας ηγέτης σε μια οικογενειακή επιχείρηση ότι είναι ώρα (το κατάλληλο timing) για να παραχωρήσει το τιμόνι στην επόμενη γενιά;
«Όταν ο ηγέτης μιας οικογενειακής επιχείρησης έχει τη βούληση (επιθυμία) μετάβασης από μια γενιά ιδιοκτησίας, διακυβέρνησης και ηγεσίας στην επόμενη γενιά, είναι απαραίτητη η σταθερή πρόοδος σε μια επιτυχημένη μεταβίβαση. Οι μεταβάσεις μπορεί να διαρκέσουν 5-10 χρόνια, και μερικές φορές περισσότερο. Οι ηγέτες δεν μπορούν να αγνοήσουν την προετοιμασία και στη συνέχεια να εκβιάσουν τη μετάβαση στο τέλος μιας γενιάς. Σκεφτείτε το σαν να παραδίδετε σκυτάλη σε έναν αγώνα δρόμου: και οι δύο γενιές πρέπει να τρέχουν μαζί, με την ίδια ταχύτητα για κάποιο χρονικό διάστημα, για μια ομαλή μετάβαση. Και ακόμη και μετά τη μετάβαση, η συνεργασία μεταξύ των γενεών μπορεί να συνεχιστεί για χρόνια. Ο σωστός χρόνος μετάβασης είναι διαφορετικός σε κάθε περίπτωση, αλλά όλοι οι ηγέτες μπορούν να ακολουθήσουν τη βασική αρχή μου: Δώστε τη σκυτάλη όταν η επόμενη γενιά είναι έτοιμη να οδηγήσει, όχι όταν η παλιά γενιά είναι έτοιμη να φύγει.
Γιατί να δοθεί προτεραιότητα στην ετοιμότητα της επόμενης γενιάς αντί στο ενδιαφέρον της παλιάς γενιάς για απομάκρυνση;
Σήμερα, η επόμενη γενιά έχει πολλές επιλογές για συναρπαστικούς τρόπους να χτίσει τη σταδιοδρομία και τη ζωή της… Το να σκεφτεί κανείς ότι η επόμενη γενιά θα έχει πάντα ενδιαφέρον και θα είναι διαθέσιμη όταν η γηραιότερη γενιά είναι έτοιμη είναι μια επικίνδυνη υπόθεση. Επιπλέον, σήμερα οι επιχειρήσεις χρειάζονται νέο ταλέντο για να φέρει αλλαγές, ώστε να παραμείνουν ευκίνητες. Τέλος, θέλετε η νέα γενιά ηγετών και ιδιοκτητών να επιδιώξει στρατηγικούς στόχους που έχουν ενδιαφέρον γι’ αυτούς, ώστε να κινητοποιηθούν για την οικοδόμηση των περιουσιακών στοιχείων της οικογένειας μακροπρόθεσμα, πράγμα που σημαίνει ότι χρειάζονται χρόνο και χώρο για τον εντοπισμό και την άσκηση αυτών των δραστηριοτήτων.
Η παλιά γενιά πρέπει να προγραμματίσει το επόμενο κεφάλαιο της ζωής, ώστε να αισθάνεται ότι έχει σημαντικό ρόλο και δραστηριότητες μετά τη μετάβαση. Παρ’ όλα αυτά, η γηραιότερη γενιά συχνά μπορεί να καθοδηγεί την εταιρεία από την άποψη των αξιών και να επιστρατεύεται σε βασικές αποφάσεις, παρέχοντας παράλληλα τον χώρο στην επόμενη γενιά για να καθορίζει νέες κατευθύνσεις και να δοκιμάζει νέες πρωτοβουλίες».
Εν κατακλείδι, τι θα συμβουλεύατε τις ελληνικές οικογενειακές επιχειρήσεις οι οποίες αναζητούν βηματισμό στον απόηχο μιας σφοδρής οικονομικής κρίσης, με την αβεβαιότητα όμως αισθητή τόσο λόγω του διεθνούς κλίματος όσο και εν όψει εκλογών στο εσωτερικό της χώρας;
«Η τοπική αγορά πολλών χωρών σήμερα είναι αβέβαιη και ευάλωτη. Μια λύση είναι ότι οι οικογένειες πρέπει να σκέφτονται όλο και περισσότερο την παρουσία τους και τις επιχειρηματικές τους δραστηριότητες ως διεθνείς. Νομίζω ότι οι ελληνικές οικογένειες έχουν ιστορικά πολύ διεθνή χαρακτήρα στις προοπτικές τους (ίσως αυτό να είναι προκατειλημμένο επειδή οι ελληνικές ναυτιλιακές εταιρείες είναι διάσημες) και πρέπει να διεθνοποιηθούν.
Στην πρόσφατη μελέτη της επιχείρησής μου, σχετικά με την παγκοσμιοποίηση, είναι σαφές ότι οι διεθνείς οικογενειακές επιχειρήσεις κάνουν χρήση της ανθεκτικότητας ως δύναμης. Η ανθεκτικότητα είναι ένα χαρακτηριστικό που οι επιτυχημένες, διεθνείς οικογενειακές επιχειρήσεις προσπαθούν να ενσταλάξουν στη νέα γενιά. Όλες οι οικογενειακές επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν δυσκολίες, αλλά η αβεβαιότητα και η αστάθεια που αντιμετωπίζουν οι ελληνικές οικογενειακές επιχειρήσεις έχει παραταθεί. Η συμβουλή μου είναι να διατηρήσετε τον μακροπρόθεσμο ορίζοντα και τις επιχειρησιακές σας δεξιότητες σε αιχμή. Οι οικογενειακές επιχειρήσεις που επιβιώνουν στις αντιξοότητες για μεγάλες χρονικές περιόδους ανταποκρίνονται γρήγορα σε απειλές ή ευκαιρίες, καινοτομούν και είναι πρόθυμες να αναλάβουν κινδύνους. Είναι ανθεκτικές στο να παραμείνουν ανταγωνιστικές. Όταν είναι απαραίτητο, επανεφεύρουν τις εταιρείες τους».
Έχουν ενδιαφέρον
- Οι δύο γενιές πρέπει να τρέχουν μαζί, με την ίδια ταχύτητα για κάποιο χρονικό διάστημα, για μια ομαλή μετάβαση.
- Η αβεβαιότητα και η αστάθεια που αντιμετωπίζουν οι ελληνικές οικογενειακές επιχειρήσεις έχει παραταθεί.
- Πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι οι οικογενειακές εταιρείες είναι πιο καινοτόμες από τις μη οικογενειακές επιχειρήσεις.
