Από την έντυπη έκδοση
Της Σοφίας Εμμανουήλ
[email protected]
Όταν ο Μέγας Αλέξανδρος δαπανούσε χιλιάδες τάλαντα για να ανταμείψει τους άνδρες του για τα κατορθώματά τους και τις νίκες που έφερναν κι όταν η Αρτεμισία εντυπωσίαζε τον Ξέρξη με τη γενναιότητά της στη μάχη, ακόμη κι όταν οι Σπαρτιάτες αρνούνταν βοήθεια στους Αθηναίους πριν από τη Μάχη του Μαραθώνα επικαλούμενοι θρησκευτικά καθήκοντα, όλοι έδιναν μαθήματα ηγεσίας στις επόμενες γενιές.
Η Αρχαία Ελλάδα, το λίκνο της δημοκρατίας και του δυτικού τρόπου σκέψης, από τον πόλεμο της Τροίας στην Κλασική Αθήνα, τη Σπάρτη και τους Περσικούς Πολέμους ως τον Μέγα Αλέξανδρο και την εποχή των Σταυροφοριών, προσφέρουν ανεξάντλητη πηγή εξερεύνησης, με άπειρες μελέτες περιπτώσεων, βέλτιστες πρακτικές και ποιοτικά γνωρίσματα σχετικά με την τέχνη της ηγεσίας. Απλά πρέπει να τοποθετηθούν στο σωστό πλαίσιο έτσι ώστε να ωφελήσουν τους σύγχρονους ηγέτες.
Όπως εξηγεί με το βιβλίο του «The Nameless King» (Ο ανώνυμος Βασιλιάς) ο Αρτέμιος Μυρόπουλος, προσπαθούμε να βρούμε τις σωστές απαντήσεις στα βιβλία αυτοβοήθειας για τις τελευταίες τάσεις στη διοίκηση, αλλά η ιστορία και η πολιτιστική μας κληρονομιά είναι οι πιο πολύτιμες πηγές που μπορούν να μας βοηθήσουν να τα βγάλουμε πέρα με τις σύγχρονες προκλήσεις.
Παραθέτουμε τρεις ενδεικτικές περιπτώσεις επιχειρώντας να αποκωδικοποιήσουμε τα μηνύματα.
Η Αρτεμισία
Το 480 π.Χ. οι Πέρσες με επικεφαλής τον βασιλιά Ξέρξη προετοιμάζονταν για την καθοριστική αναμέτρηση με τους Έλληνες, ο στόλος των οποίων περίμενε στη Σαλαμίνα. Τα στενά περάσματα άλλωστε ήταν ο μόνος τρόπος για να αντιμετωπίσουν τον τεράστιο αριθμό των Περσών, που θα αναγκάζονταν να επιτεθούν σε ομάδες.
Ο Ξέρξης συγκάλεσε συμβούλιο με τους στρατηγούς του, όπου ανακοίνωσε την απόφασή του να συναντήσουν τους Έλληνες στη Σαλαμίνα. Κανείς δεν τόλμησε να φέρει αντίρρηση στον βασιλιά, εκτός από τη μοναδική γυναίκα ναύαρχο, την Αρτεμισία, βασίλισσα της Αλικαρνασσού (κυβερνούσε μετά τον θάνατο του συζύγου της).
Η Αρτεμισία, την ιστορία της οποίας κατέγραψε ο Ηρόδοτος, ήταν επικεφαλής πέντε πλοίων του περσικού ναυτικού και είχε κερδίσει την εκτίμηση του Ξέρξη, τον οποίο συμβούλευσε να μη δώσει μάχη στη θάλασσα εξηγώντας του: «Οι άνδρες των Ελλήνων είναι ανώτεροι από τους δικούς μας στη θάλασσα, όπως οι άνδρες είναι ανώτεροι των γυναικών…». Ο Ξέρξης την άκουσε, αλλά επέλεξε τη ναυμαχία, στην οποία ο περσικός στόλος ηττήθηκε.
Η Αρτεμισία ξεχώρισε στη μάχη αφού κατά τη διάρκειά της βρέθηκε αντιμέτωπη με μια αθηναϊκή τριήρη, περικυκλωμένη από συμμαχικά περσικά πλοία. Για να βγει απ’ τη δύσκολη θέση κινήθηκε εναντίον των Περσών και εμβόλισε ένα δικό τους πλοίο. Οι Αθηναίοι την είδαν, θεώρησαν ότι η Αρτεμισία ήταν με το μέρος τους και σταμάτησαν να την κυνηγούν.
Τα μηνύματα: Η Αρτεμισία προσφέρει πεδίο για ανάλυση περί των δυνατοτήτων των γυναικών στην ηγεσία. Είναι γεγονός ότι οι γυναίκες στην κορυφή της ιεραρχίας ασκούν διαφορετικό στιλ διοίκησης από τους άνδρες. Πάντως, αν και διαθέτουν ισχυρά χαρακτηριστικά και θεωρούνται επιτυχημένες αποτελούν μειοψηφία στα υψηλά αξιώματα, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα.
«Νενικήκαμεν»
Ο ρόλος της Σπάρτης στους ελληνοπερσικούς πολέμους υπήρξε καθοριστικός, μα και ετερόκλητος. Μετά την ακρόαση του αγγελιοφόρου Φειδιππίδη, με τον οποίο η Αθήνα ζήτησε τη βοήθεια των Σπαρτιατών πριν από τη Μάχη του Μαραθώνα το 490 π.Χ., οι τελευταίοι επικαλέστηκαν θρησκευτικά καθήκοντα, με αποτέλεσμα να φτάσουν στον Μαραθώνα όταν πλέον οι Αθηναίοι είχαν συντρίψει τον εχθρό.
Κατά τη δεύτερη εκστρατεία των Περσών (περίοδο που ίσχυε ολυμπιακή εκεχειρία, η οποία έπρεπε να τηρηθεί), η Σπάρτη αντιμετώπισε το ίδιο δίλημμα, αλλά τελικά συμμετείχε με μια μικρή δύναμη με επικεφαλής τον βασιλιά Λεωνίδα, προκειμένου να προστατευτεί το στενό των Θερμοπυλών.
Αν και ορισμένοι ιστορικοί εκφράζουν την άποψη ότι οι Σπαρτιάτες αναζητούσαν πρόσχημα επικαλούμενοι τα θρησκευτικά τους έθιμα θεωρώντας ότι δεν θα είχαν τύχη στις Θερμοπύλες και αυτό που προείχε ήταν η προστασία του Ισθμού, το πραγματικό αποτέλεσμα της μάχης θέλει τους Σπαρτιάτες πεπεισμένους πως μπορούσαν να αμυνθούν. Οι πηγές δε υμνούν τη γενναιότητα τόσο των Σπαρτιατών όσο και των Αθηναίων, με ενδεικτικό το γεγονός ότι όταν οι Πέρσες αγγελιαφόροι απαίτησαν από τη Σπάρτη και την Αθήνα «γη και ύδωρ», οι Σπαρτιάτες τους πέταξαν σε ένα βαθύ πηγάδι και οι Αθηναίοι σε ένα βάραθρο, λέγοντας πως θα τα βρουν εκεί!
Τα μηνύματα: Η αλαζονεία και η διαχωριστική της γραμμή με την αυτοπεποίθηση, η ευθύνη ή ο φόβος της σύγκρουσης προβάλλουν ως σημαντικά διλήμματα και της σύγχρονης ηγεσίας.
Σπουδαίος στρατηγός, κορυφαίος εργοδότης
Μπορεί να φαίνεται παράδοξο, αλλά είναι ρεαλιστικό. Ο Μέγας Αλέξανδρος εκτός από σπουδαίος στρατηγός ήταν και κορυφαίος εργοδότης.
Δαπανούσε πολλές χιλιάδες τάλαντα για τους στρατιώτες του, σε μισθοδοσία, συντήρηση εξοπλισμού και πολιορκητικών μηχανών, δημιουργία στόλου, επισιτισμό, μεταφορές και υγειονομική περίθαλψη. Η σημαντικότερη άμεση δαπάνη ήταν η μισθοδοσία, το ύψος της οποίας οριζόταν με στρατιωτικό μισθολόγιο – αν και οι ιστορικές πηγές δεν συμφωνούν ως προς το ύψος του μισθού, αυτό εκτιμάται σε περίπου 1-2 δραχμές ημερησίως. Οι ιππείς έπαιρναν τα διπλάσια ενώ για επαγγελματίες μισθοφόρους είχαν θεσπιστεί επιπλέον οικονομικά κίνητρα.
Όταν ο Μέγας Αλέξανδρος πέρασε τον Ελλήσποντο, το 336 – 334 π.Χ., με στρατιωτική δύναμη άνω των 35.000 ανδρών κι επιπλέον 10.000 άνδρες του Παρμενίωνα (το δυναμικό που διατηρούσε στη Μακεδονία ανερχόταν σε 12.000 άνδρες), η ετήσια μισθολογική δαπάνη υπολογίζεται ότι ανήλθε σε 4.000 – 5.000 τάλαντα στο πρώτο έτος της εκστρατείας.
Τα επόμενα χρόνια, καθώς ενισχυόταν ο στρατός με μισθοφόρους και αυξάνονταν οι ανάγκες για ανάπτυξη φρουρών στις περιοχές που καταλαμβάνονταν, τα παραπάνω ποσά αυξάνονταν αναλόγως. Ταυτόχρονα επιβαρύνονταν από αποζημιώσεις στους γονείς και τις οικογένειες των πεσόντων, στις οποίες ο Αλέξανδρος χορηγούσε βασιλικά κτήματα και φορολογικές απαλλαγές, ενώ ο Ιουστίνος αναφέρει ότι στα ορφανά των πεσόντων συνέχιζε να χορηγεί τον μισθό του πατέρα.
Σε μια διάλεξή του πριν από μερικά χρόνια ο Εφέτης Διοικητικής Δικαιοσύνης Δημήτριος Κωστόπουλος είχε τεκμηριώσει την προέλευση των χρημάτων που δαπανούσε ο Μέγας Αλέξανδρος σημειώνοντας ως πηγές τον βασιλικό θησαυρό του Φιλίππου, τα μεταλλεία της Μακεδονίας, που παρείχαν χρυσό και άργυρο για την κοπή νομισμάτων, τα τελωνεία που παρείχαν έσοδα από τους δασμούς, στους οποίους προσθέτονταν οι φόροι από τις βασιλικές γαίες και φυσικά τον δανεισμό.
Τα μηνύματα: Ο Αρτέμιος Μυρόπουλος -ο οποίος στο βιβλίο του σε ό,τι αφορά την ιστορία του Μεγάλου Αλέξανδρου έχει εμπνευστεί από τη μελέτη του Michael Abrashoff- παρατηρεί ότι η εξουσία είναι ένας μύθος για τη διοίκηση, με το ρεαλιστικό σενάριο να μιλά για μια σχέση καθαρής αλληλεξάρτησης μεταξύ του ηγέτη και της ομάδας, ενώ τονίζει ότι μόνο μια ταλαντούχα ομάδα μπορεί να προσφέρει εξαιρετικά επιτεύγματα και γι’ αυτό ακριβώς πρέπει να αντιμετωπίζεται με σεβασμό αλλά και να ανταμείβεται δίκαια.
«The Nameless King»
Η ηγεσία, η ικανότητα και η ευθύνη να οδηγείς άλλους ανθρώπους είτε αυτοί είναι υφισταμένοι, είτε η τοπική κοινωνία, είτε τα παιδιά και η οικογένεια, δεν εφευρέθηκαν τον 20ό ή τον 21ο αιώνα. Το βιβλίο του Αρτέμιου Μυρόπουλου «The Nameless King» αναπτύσσει 15 ιστορίες ηγεσίας εμπνευσμένες από την Αρχαία Ελλάδα, οι οποίες συνδέονται με τη σύγχρονη επιχειρηματική και κοινωνική πραγματικότητα και επιδεικνύουν διαφορετικά χαρακτηριστικά και συμπεριφορές από την επικοινωνία, την πειθαρχία και την επιμονή, μέχρι την κρίση και την επίλυση προβλημάτων. Θέματα όπως η δημιουργία υψηλού δυναμικού ατόμων και ομάδων, η γυναικεία ηγεσία και η καινοτομία ή οι καταστροφικές συνέπειες της αλαζονείας και της αδικίας τίθενται επί τάπητος στο βιβλίο του Αρτέμιου Μυρόπουλου.
