Κάθε λίγα χρόνια, ένα νέο σκανδιναβικό ρεύμα κατακτά την Ευρώπη — άλλοτε πρακτικό, όπως το σουηδικό κράτος πρόνοιας ή τα έπιπλα IKEA, άλλοτε φιλοσοφικό, όπως το hygge των Δανών.
Όμως σε μια εποχή που η ήπειρος αισθάνεται εκτεθειμένη σε πολλαπλές απειλές, οι Ευρωπαίοι αναζητούν κάτι πιο ουσιαστικό. Και αυτό το κάτι, όπως επισημαίνει ο Economist, είναι μάλλον αυτό που οι Φινλανδοί ονομάζουν sisu.
Μια χώρα μαθημένη στις κρίσεις
Η Φινλανδία έχει ζήσει πολλά: για αιώνες υπό σουηδική και ρωσική κυριαρχία, απέκτησε ανεξαρτησία μόλις το 1917 και πολέμησε δύο φορές εναντίον της Σοβιετικής Ένωσης για να τη διατηρήσει.
Σήμερα, με 1.350 χιλιόμετρα κοινών συνόρων με τη Ρωσία, αντιμετωπίζει εκ νέου μια υπαρξιακή πρόκληση — κι όμως, χωρίς πανικό.
Οι Φινλανδοί δηλώνουν οι πιο ευτυχισμένοι άνθρωποι στον κόσμο. «Αν εμείς είμαστε οι πιο ευτυχισμένοι, πόσο χάλια πρέπει να είναι οι άλλοι;» αστειεύονται οι ίδιοι.
Η ανθεκτικότητα ως εθνική πολιτική
Για τη Φινλανδία, η ψυχολογική ανθεκτικότητα είναι κομμάτι της εθνικής ασφάλειας.
Όπως εξηγεί στον Economist η Annukka Ylivaara, αναπληρώτρια επικεφαλής της Εθνικής Επιτροπής Ασφαλείας, στόχος είναι «να εξασφαλιστεί ότι οι πολίτες μπορούν να συνεχίσουν να ζουν — να προσεύχονται, να επισκέπτονται μουσεία, να κάνουν αθλητισμό — ακόμη και εν μέσω κρίσης».
Η ενεργή συμμετοχή των πολιτών στην άμυνα της χώρας δεν είναι απλώς δικαίωμα, αλλά καθήκον που καλλιεργείται από νωρίς.
Μαθήματα ασφάλειας από το σχολείο
Στο δημοτικό σχολείο του Jätkäsaari στο Ελσίνκι, τα παιδιά πηγαίνουν μόνα τους το πρωί, χωρίς συνοδεία γονιών.
Το μάθημα της «ασφαλούς κοινωνίας» είναι υποχρεωτικό: οι μικρότεροι κάνουν περιπάτους ασφάλειας στη γειτονιά, ενώ οι μεγαλύτεροι μαθαίνουν να αναγνωρίζουν διαδικτυακή παραπληροφόρηση.
Αργότερα, η στρατιωτική θητεία είναι υποχρεωτική για τους άνδρες, ενώ όλο και περισσότερες γυναίκες κατατάσσονται εθελοντικά.
Το πνεύμα της άμυνας
Σε ασκήσεις στη στρατιωτική βάση Santahamina, νέοι στρατιώτες εκπαιδεύονται ακόμη και σε επιχειρήσεις ανατίναξης θυρών.
Όταν τους ρωτούν αν θα πολεμούσαν σε περίπτωση ρωσικής εισβολής, όλοι απαντούν χωρίς δισταγμό «ναι».
Έρευνα δείχνει ότι το 80% των Φινλανδών θα έπαιρνε τα όπλα για να υπερασπιστεί τη χώρα — ακόμη κι αν η έκβαση έμοιαζε αβέβαιη. Στην Ιταλία, το αντίστοιχο ποσοστό είναι μόλις 14%.
Το δίκτυο των εκλεκτών
Η ασφάλεια δεν σταματά στον στρατό. Πολλοί ενήλικες συμμετέχουν σε πολυήμερα σεμινάρια εθνικής ασφάλειας — προσκλήσεις που θεωρούνται τιμητικές και λειτουργούν ως δίκτυο γνωριμιών της φινλανδικής ελίτ.
Πολιτικοί και επιχειρηματίες δηλώνουν περήφανοι απόφοιτοι, συχνά μάλιστα αναφέροντας τον «αριθμό ομάδας» τους, όπως άλλοι θα ανέφεραν ένα μεταπτυχιακό από διάσημο πανεπιστήμιο.
Η ψυχραιμία ως δόγμα
«Η φινλανδική στάση είναι να μην πανικοβάλλεσαι», λέει ο πρόεδρος της χώρας, Alexander Stubb.
Όταν πρόσφατα drones προκάλεσαν ανησυχία πάνω από αεροδρόμια στη Δανία και τη Γερμανία, εκείνος προειδοποίησε: «Αντιδρούμε και ενεργούμε όταν χρειάζεται».
Στα 57 του, ο ίδιος —γνωστός για τη φυσική του αντοχή— ενσαρκώνει κυριολεκτικά το πνεύμα του sisu.
Η Ευρώπη και το χαμένο της σθένος
Το sisu δεν μπορεί να «εισαχθεί» εύκολα, λέει η συγγραφέας Elisabet Lahti. «Δεν το ανακαλύπτεις. Το θυμάσαι».
Καλεί τους Ευρωπαίους να ανασύρουν τις δικές τους στιγμές αντοχής — από την κρίση του ευρώ και το Brexit ως την πανδημία.
Η ιστορία της ίδιας της Ε.Ε. είναι γεμάτη τέτοιες δοκιμασίες — και υπενθυμίζει ότι η ψυχραιμία και η επιμονή παραμένουν το ισχυρότερο όπλο.
Ψυχραιμία…
Για τους Φινλανδούς, η ψυχραιμία δεν σημαίνει αδιαφορία αλλά περηφάνια για όσα έχτισαν: ένα ισχυρό κράτος πρόνοιας και μια κοινωνία που βασίζεται στην εμπιστοσύνη.
Από τη φτώχεια στην ευημερία, η Φινλανδία έμαθε πως τίποτα δεν είναι δεδομένο.
Και αυτό το μάθημα —του sisu— ίσως είναι ακριβώς ό,τι χρειάζεται σήμερα και η υπόλοιπη Ευρώπη.
