Των Μάρως Βακαλοπούλου και Νατάσας Στασινού
H Γαλλία είναι πλέον η ατμομηχανή της Ευρωζώνης, έχοντας «κλέψει» τον τίτλο από τη Γερμανία, που τον κρατούσε επί χρόνια. Η οικονομία του Εμανουέλ Μακρόν αναπτύσσεται ταχύτερα, εμφανίζεται πιο ανθεκτική στους εμπορικούς πολέμους και προσελκύει με μεγαλύτερη ευκολία ξένες επενδύσεις. Εκείνη της Άγκελα Μέρκελ από την άλλη παλεύει να αποφύγει την ύφεση και χρεώνεται τον ρόλο του μεγάλου ασθενή της ηπείρου. Είναι αυτό αρκετό για να μιλήσουμε για αλλαγή συσχετισμών δυνάμεων στην Ένωση; Τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Ο Εμανουέλ Μακρόν βγαίνει μπροστά και σε θέματα εξωτερικής πολιτικής, δοκιμάζει με τη στάση του συχνά- πυκνά την υπομονή των εταίρων, αλλά και έχει μπροστά του εμπόδια. Οι ισορροπίες όντως αλλάζουν, όχι πάντα προς την κατεύθυνση που εκείνος ελπίζει.
Η οικονομία ως δύναμη επιρροής
Οι δυναμικές επιδόσεις της γαλλικής οικονομίας, σε ένα περιβάλλον στο οποίο η νομισματική ένωση κατεβάζει επικίνδυνα ταχύτητα, δεν περνούν απαρατήρητες. Το Reuters πρόσφατα υπογράμμιζε πως η δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία του ευρώ έχει πάρει πια τα ηνία από τη Γερμανία, χάρη στο πακέτο τόνωσης των 10 δισ. ευρώ (αποτέλεσμα των πιέσεων των Κίτρινων Γιλέκων), αλλά και της προαναγγελίας για φοροελαφρύνσεις 10 δισ. ευρώ την επόμενη χρονιά, που λειτούργησε θετικά στο καταναλωτικό και επιχειρηματικό κλίμα.
Το Bloomberg από την πλευρά του σχολιάζει πως η Γερμανία χάνει στη σύγκριση εξαιτίας της υπερβολικής εξάρτησής της από τις εξαγωγές, την ώρα που η Γαλλία στηρίζεται σταθερά στην εσωτερική ζήτηση. Πιστώνει στον Εμανουέλ Μακρόν μη δημοφιλείς μεταρρυθμίσεις, που όμως έφεραν αποτελέσματα στην απασχόληση. Το εργασιακό πλαίσιο χαλάρωσε σε βαθμό που να προκαλέσει εντονότατες αντιδράσεις, αλλά «ο ρυθμός αύξησης των θέσεων εργασίας είναι τόσο ταχύς, ώστε οι οικονομολόγοι να δυσκολεύονται να τον εξηγήσουν» παρατηρεί το ειδησεογραφικό δίκτυο.
«Όσον αφορά στις οικονομικές πολιτικές, είμαστε απολύτως ικανοποιημένοι για τη Γαλλία» τονίζει από την πλευρά του και το Berenberg και προσθέτει πως όπως συνέβη και στη Γερμανία στις αρχές της δεκαετίας του 2000 η αγορά εργασίας αποδεικνύεται το κλειδί για κάθε πτυχή της οικονομίας.
Σύμφωνα με το Bloomberg η ενίσχυση της Γαλλίας και η ταυτόχρονη αποδυνάμωση της Γερμανίας θα μπορούσε να δώσει στον Μακρόν το πολιτικό κεφάλαιο που έχει ανάγκη για να προωθήσει την ατζέντα του στην Ε.Ε. Μεταξύ άλλων θέλει τη δημιουργία Ευρωπαίων πρωταθλητών που θα μπορούν να ανταγωνιστούν τις ΗΠΑ και την Κίνα.
Τι γίνεται με το «όραμα Μακρόν»;
Ωστόσο δεν μπορεί κανείς παρά να παρατηρήσει πως πολύ πρόσφατα ο Μακρόν αναγκάστηκε σε απότομη προσγείωση σχετικά με το φιλόδοξο σχέδιό του για τη μεταρρύθμιση της Ευρωζώνης. Η ένωση όχι μόνο δεν κινήθηκε στην κατεύθυνση της πραγματικής δημοσιονομικής ικανότητας (μεταβιβάσεις, έκδοση κοινών ευρωομολόγων, υπουργός Οικονομικών Ευρωζώνης), αλλά ακόμη και ο ενιαίος προϋπολογισμός, που συμφωνήθηκε ωχριά μπροστά στους αρχικούς στόχους.
Ο ενιαίος προϋπολογισμός θα διαθέσει τελικά 17 δισ. ευρώ σε ορίζοντα επταετίας. Το ποσό είναι σχεδόν το 1/3 της αρχικής συμφωνίας ανάμεσα στον Γάλλο πρόεδρο Εμανουέλ Μακρόν και τη Γερμανίδα καγκελάριο Άγκελα Μέρκελ για ένα ταμείο 50 δισ. ευρώ.
Ο γαλλογερμανικός άξονας δεν είχε υπολογίσει τη σθεναρή αντίσταση όχι μόνο χωρών του ευρώ, όπως η Ολλανδία, που δήλωσε απολύτως ικανοποιημένη από το «συρρικνωμένο» σχέδιο, αλλά και των δύο μεγαλύτερων σκανδιναβικών οικονομιών, της Δανίας και της Σουηδίας, που πίεσαν για ρητές διαβεβαιώσεις πως δεν θα καταλήξουν δικές τους εισφορές στην Ε.Ε. σε προγράμματα της νομισματικής ένωσης.
Μόνο έως και 20% των ήδη «φτωχών» κονδυλίων θα μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε πιο ευέλικτη βάση για να ανταποκριθούν σε αιφνίδιες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν συγκεκριμένες χώρες (και για τις οποίες δεν φέρουν οι ίδιες την ευθύνη).
Για πραγματική δημοσιονομική ικανότητα η συζήτηση δεν έχει καν ανοίξει. Και αυτό δεν έχει να κάνει τόσο με τη γερμανική ισχύ. Πράγματι έχουμε αλλαγή ισορροπιών και μία μικρή μετατόπιση ισχύος στους κόλπους της Ένωσης. Αλλά δεν έχουμε επικράτηση της γραμμής του Παρισιού έναντι εκείνης του Βερολίνου.
Έχουμε περισσότερο μία αμηχανία του γαλλο-γερμανικού άξονα απέναντι στις χώρες του ανατολικού μπλοκ, αλλά και άλλες μικρές οικονομίες του πυρήνα (Ολλανδία, Φινλανδία) που δείχνουν ξαφνικά τα δόντια τους, αποφασισμένες να μπλοκάρουν ταχύτερα και βαθύτερα βήματα στην οικονομική ενοποίηση. Εκμεταλλεύονται βεβαίως την πολιτική εξασθένηση της Άγκελα Μέρκελ στο εσωτερικό της χώρας της, αλλά και το γεγονός πως ο Μακρόν παρά τους επαίνους των διεθνών μέσων παραμένει ένας από τους λιγότερο δημοφιλείς προέδρους της Γαλλίας.
Ένα σημαντικότατο βήμα στην κατεύθυνση της οικονομικής ολοκλήρωσης γίνεται βέβαια με την υποχώρηση των Γερμανών στο θέμα της ενιαίας εγγύησης καταθέσεων. Αλλά και αυτό δεν αποτελεί γαλλική «νίκη». Θα ήταν υπερβολή να το πιστώσουμε στον Μακρόν από τη στιγμή, που ήταν κάτι που η συντριπτική πλειονότητα των κρατών- μελών ήθελε με τις αντιστάσεις να προέρχονται σχεδόν αποκλειστικά από το Βερολίνο. Θα πρέπει δε να σημειωθεί ότι ήταν κάτι που ζητούσαν επιτακτικά ESM, ΕΚΤ- SSM και Κομισιόν θεωρώντας αδιανόητο να μιλάμε για τραπεζική ένωση χωρίς κοινό δίχτυ ασφαλείας των καταθετών.
Το μήνυμα του Ευρωκοινοβουλίου
Ο ίδιος ο Μακρόν στις πρόσφατες διαπραγματεύσεις για τα κορυφαία πόστα της Ευρωπαϊκής Ένωσης θέλησε να δείξει ότι έχει το πάνω χέρι και πράγματι πέτυχε να μπλοκάρει την υποψηφιότητα Βέμπερ και να κλείσει έναν γαλλογερμανικό συμβιβασμό με φον ντερ Λάιεν στο τιμόνι της Κομισιόν και Λαγκάρντ σε εκείνο της ΕΚΤ. Εξασφάλισε δε ένα εξαιρετικά κρίσιμο για τη βαθύτερη ενοποίηση χαρτοφυλάκιο. Ωστόσο οι Ευρωβουλευτές φρόντισαν να του δείξουν πως δεν τους άρεσε καθόλου ο τρόπος, που το έκανε, απορρίπτοντας για πρώτη φορά στα χρονικά την υποψήφια της Γαλλίας για την Επιτροπή. Ήταν ένα πρώτο μήνυμα, που αποκαλύπτει πως ο Μακρόν έχει μακρύ δρόμο μπροστά του για να χτίσει τις απαραίτητες για το όραμά του συμμαχίες. Η Ελλάδα έχει μάλλον αρκετούς λόγους να στηρίξει το σχέδιό του και το ίδιο ισχύει- έως έναν βαθμό- και για τους άλλους του Νότου.
Έχουμε συνηθίσει όλα αυτά τα χρόνια να μιλάμε για «γερμανική ηγεμονία» και βιαζόμαστε μάλλον σήμερα να την αντικαταστήσουμε με την γαλλική. Ξεχνάμε όμως πως στην Ε.Ε. ό,τι έχει γίνει έως σήμερα ήταν προϊόν μεγάλων συμβιβασμών.
Η Γαλλία και η μετατόπιση στην ισορροπία δυνάμεων στην Ευρώπη
Το όραμα του Εμανουέλ Μακρόν για την ανανέωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν είναι μυστικό – ούτε ενδεχομένως οι προσωπικές φιλοδοξίες ενός δραστήριου νέου πολιτικού αρχηγού να αδράξει την ευκαιρία και να εκμεταλλευτεί προς όφελος της χώρας του το πολιτικό κενό στις μεγάλες δυνάμεις της Ε.Ε.
Η γερμανική κυβέρνηση έχει παραλύσει, δεσμευμένη σε ένα διχασμένο συνασπισμό «ζόμπι», ανίκανο να προχωρήσει μπροστά, αλλά και απρόθυμο να πεθάνει, σχολιάζει στους «New York Times» ο αρθρογράφος Στίβεν Ερλάνγκερ. Η ιταλική κυβέρνηση είναι ένα ατύχημα, ένας ακόμη αδέξιος συνασπισμός χτισμένος από τον φόβο του λαϊκισμού. Οι Ισπανοί ετοιμάζονται για την τέταρτη εκλογική αναμέτρηση σε διάστημα τεσσάρων ετών. Και η Βρετανία εξακολουθεί να παραπέει τρία και πλέον χρόνια μετά το δημοψήφισμα για το Brexit, βυθισμένη στο χάος και την αβεβαιότητα. Σε αυτό το ασταθές περιβάλλον, ο Εμανουέλ Μακρόν προσπαθεί να βρει τον βηματισμό του.
Στον Γάλλο πρόεδρο αρέσει να μιλάει για το όραμά του, από την προστασία της Ευρώπης, τη δημιουργία μίας κοινής ευρωπαϊκής δύναμης επέμβασης έως το 2020, έναν κοινό προϋπολογισμό άμυνας και ένα «κοινό δόγμα» δράσης έως την αειφόρο ανάπτυξη, την ψηφιακή επανάσταση, τη μετανάστευση και την προστασία των συνόρων. Το έκανε σχεδόν ευθύς αμέσως αφότου εξελέγη το 2017 και ξεδίπλωσε για μία ακόμη φορά τις ιδέες του για την ενωμένη Ε.Ε. λίγο πριν από τις ευρωεκλογές του περασμένου Μαΐου.
Ο Μακρόν δοκιμάζει την υπομονή των Ευρωπαίων εταίρων
Δυόμισι χρόνια μετά την είσοδό του στο Μέγαρο των Ηλυσίων όμως, ο δρόμος της «μοναχικής» διπλωματίας που επιλέγει να ακολουθήσει ο Εμανουέλ Μακρόν δοκιμάζει την υπομονή κάποιων εκ των Ευρωπαίων εταίρων του, από τους οποίους ωστόσο εξαρτάται εάν θέλει να δει το όραμά του να υλοποιείται.
Τα πιο πρόσφατα παραδείγματα της υπέρβασης αυτής του Γάλλου προέδρου αφορούν τα δύσκολα ζητήματα του ευρωπαϊκού προσωπικού, της διεύρυνσης της Ε.Ε., το Brexit και τις σχέσεις με τη Ρωσία. Το βέτο της Γαλλίας στις ενταξιακές διαπραγματεύσεις της Βόρειας Μακεδονίας, υπογραμμίζουν πολιτικοί αναλυτές, ήταν ίσως η πιο χαρακτηριστική περίπτωση κατά την οποία επέλεξε να ενεργήσει αγνοώντας τη γενική συναίνεση, με αποτέλεσμα να προκαλέσει τις έντονες αντιδράσεις ακόμη και παραδοσιακών φίλων.
Βορειοευρωπαίοι αξιωματούχοι δηλώνουν ότι ανησυχούν ότι, δεδομένης της απουσίας της Βρετανίας και της αδυναμίας της Γερμανίας, η Γαλλία πιέζει πάρα πολύ για την ιδέα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και για μία ισχυρότερη ευρωπαϊκή άμυνα, ανεξάρτητη από τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Ο ίδιος ο Μακρόν, σε συνέντευξή του στον «Economist», έκρουσε τον κώδωνα του κινδύνου για τον «εγκεφαλικό θάνατο του ΝΑΤΟ», αποδίδοντάς τον στην αμερικανική αποδέσμευση και στη συμπεριφορά της Τουρκίας.
«Πρέπει τώρα να αποσαφηνιστεί ποιοι είναι οι στρατηγικοί στόχοι του ΝΑΤΟ», υπογράμμισε ο Γάλλος πρόεδρος επαναλαμβάνοντας την ανάγκη ενίσχυσης της Ευρώπης της Άμυνας, καθώς πλησιάζει η σύνοδος κορυφής της Ατλαντικής Συμμαχίας, η οποία θα διεξαχθεί στο Λονδίνο στις αρχές Δεκεμβρίου.
Τριγμοί στον γαλλογερμανικό άξονα
Η προσέγγιση του Εμανουέλ Μακρόν έχει αρχίσει να δημιουργεί τριγμούς ακόμη και στον γαλλογερμανικό άξοντα, ο οποίος βρισκόταν ανέκαθεν στον πυρήνα της Ευρώπης, επισημαίνουν οι Βίκτορ Μάλετ και Μάικλ Πιλ στους «Financial Times». Χωρίς να ενημερώνει πάντα τη Γερμανίδα καγκελάριο Άγκελα Μέρκελ, ο Μακρόν «φλέρταρε» με τη Μόσχα επιδιώκοντας μία συμφωνία ειρήνευσης Ρωσίας – Ουκρανίας. Το ίδιο επιδίωξε και με το Ιράν και τις ΗΠΑ, ελπίζοντας σε μια νέα συμφωνία που θα χαλιναγωγήσει τις πυρηνικές φιλοδοξίες της Τεχεράνης.
Η τακτική του Γάλλου προέδρου δημιουργεί σαφώς εκνευρισμό στις γαλλογερμανικές σχέσεις, επιβεβαιώνει η Ντανιέλα Σβάρζερ από το Γερμανικό Συμβούλιο Διεθνών Σχέσεων. Όταν ο Μακρόν έκανε το άνοιγμα προς τον Βλαντίμιρ Πούτιν Πούτιν το καλοκαίρι, απευθύνοντας έκκληση για μία νέα προσέγγιση της Ε.Ε. στη Ρωσία «πολλοί είπαν ότι δεν τους είχε ούτε ενημερώσει καν», υποστηρίζει η Σβάρζερ. «Μοιάζει να είναι μέρος ενός αναδυόμενου μοντέλου μονομερών πράξεων», προσθέτει.
Γάλλοι αξιωματούχοι και διπλωμάτες εκτιμούν ότι αρκετοί Ευρωπαίοι θεωρούν τον Μακρόν υπερόπτη και εκνευρίζονται από το «γαλλικό» του κήρυγμα. Υπερασπίζονται όμως τη «μαχητική θέση» του στην Ευρώπη και αναγνωρίζουν ότι είναι περισσότερο συνεπής σε θέματα όπως το Brexit (καμία παράταση χωρίς καλό λόγο) και τη διεύρυνση της Ε.Ε. (βαθύτερη ενσωμάτωση στην υφιστάμενη Ε.Ε. προτού προστεθούν νέα μέλη), απ’ όσο εκτιμούν οι ανταγωνιστές του.
Ο Σαρλ Ντε Γκολ και το επιβλητικό ύφοος του ηγέτη που εξόργιζε τον Ουίνστον Τσόρτσιλ αποτελεί πηγή έμπνευσης για τον Εμανουέλ Μακρόν, κάτι που ο ίδιος δεν κρύβει. Έχει άλλωστε αναφέρει το όνομά του από το 2017 περισσότερες φορές από κάθε άλλον πρόεδρο.
Ο λόγος όμως που ο Εμανουέλ Μακρόν είναι αυτήν την περίοδο πιο «ορατός» στην ευρωπαϊκή εξωτερική πολιτική είναι αυτό το πολιτικό κενό, κυρίως στη Γερμανία. Η εξουσία της Άγκελα Μέρκελ παρακμάζει. Ούτε όμως οι Χριστιανοδημοκράτες ούτε και οι κυβερνητικοί εταίροι Σοσιαλδημοκράτες τολμούν να πάνε σε εκλογές, υπό τον φόβο των Πρασίνων, από τα αριστερά, και της Εναλλακτικής για τη Γερμανία (AfD), από τα δεξιά. Αποτέλεσμα, παρατηρεί ο διευθυντής του Ευρωπαϊκού Συμβουλιου Εξωτερικών Σχέσεων Μαρκ Λέοναρντ, είναι μία «μετατόπιση στην ισορροπία δυνάμεων στην Ευρώπη».
